Soạn Văn 9: Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp)

TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG
(Luyện tập tổng hỢp)
Câu 1. So sánh hai dị bản của câu ca dao:
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.
Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Cho biết trong trường hợp này, “gật đầu” hay “gật gù” thể hiện thích hợp ý nghĩa cần biểu đạt. Vì sao?
Trong trường hợp hai câu thơ trên chữ gật gù hay hơn chữ gật đầu vì:
+ Gật đầu-, biểu hiện sự đồng ý về một vấn đề nào đó, nhưng tính biểu cảm không nhiều.
+ Gật gừ-, vừa đồng ý lại vừa tán thưởng, vừa ăn lại vừa khen ngợi - ngoài ra còn thể hiện sự hoà hợp của tình cảm vợ chồng.
Câu 2. Nhận xét cách hiểu nghĩa của từ ngữ của người vợ trong truyện cười sau dây;
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
Đội này chi có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Vợ nghe thấy thế liền than thở:
- Rõ khổ! Có một chân thỉ còn chơi bóng làm gì cơ chứ!
+ Đội này chỉ có một chân sút: từ chân trong câu này được dùng theo nghĩa chuyển của phương thức hoán dụ. Đội bóng này chỉ có một người có khả năng ghi bàn.
+ Có một chân thì chơi bóng làm gì: từ chân trong câu này được dùng theo nghĩa gốc - chỉ có một chân mà cứ chơi bóng.
-> Người vợ không hiểu được ý câu nói của người chồng, vì không hiểu được cách dùng nghĩa chuyển.
Câu 3. Dọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi:
Áo anh rách vai Quần tôi có vài mảnh vá Miệng cười buốt giá Chăn không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Đêm nay rừng hoang sương muối Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới Đầu súng trăng treo.
(Chính Hữu, Dồng chí)
Trong các tù “vai, miệng, chăn, tay, đầu” ở đoạn thơ, từ nào dược dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển? Nghĩa nào dược hình thành theo phương thức ẩn dụ, nghĩa nào được hình thành theo phương thức hoán dụ?
+ Từ vai được dùng theo nghĩa chuyển, phương thức hoán dụ (vai người - vai áo).
+ Từ đầu được dùng theo nghĩa chuyển, phương thức ẩn dụ (đầu người - đầu súng).
+ Từ miệng, chân, tay được dùng theo nghĩa gốc.
Câu 4. Vận dụng kiến thức dã học về trườĩig từ vựng để phân tích cái hay trong cách dùng từ ở hài thơ sau:
Ao đả em di giữa phố đông Cây xanh như cũng ánh theo hồng Em đi lửa cháy trong bao mắt Anh đứng thành tro, em biết không?
+ Dùng nhiều từ cùng trường nghĩa: đỏ, hồng cháy, tro để diễn tả sự tương tác của sắc màu và đó cũng là các yếu tô' có mặt của sự cháy.
+ Dùng nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ: từ cháy trong câu ba, và từ tro trong câu bôn thể hiện vẻ đẹp rực rỡ, cuốn hút của cô gái đã khiến bao chàng trai phải đắm đuôi và nhất là nhân vật “anh” như đang bị thiêu đốt thành tro bởi ngọn lửa trái tim.
Câu 5. Đọc đoạn trích “Đất rừng Phương Nam” và trả lời câu hỏi:
Các sự vật và hiện tượng trẽn được dặt tên theo cách nào?
Hãy tìm năm ví dụ về những sự vật, hiện tượng dược gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng của chúng?
+ Nhận xét về cách đặt tên: các sự vật hiện tượng trên được đặt tên theo đặc điểm riêng biệt của chúng.
Rạch Mái Giầm vì hai bên bờ mọc toàn cây Mái Giầm.
Kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập biết cơ man nào là Bọ Mắt.
Kênh Ba Khía vì hai bên bờ có nhiều con Ba Khía.
+ Tìm ví dụ-.
Chùa Một Cột vì chỉ có một cột ở giữa làm trụ.
Cá kiếm vì có phần đầu dài và nhọn như một lưỡi kiếm.
Ong ruồi vì có thân hình nhỏ và giông hình dạng con ruồi
Mướp hương, dưa bở, dưa vàng, dưa đỏ,...
Câu 6. Truyện cười sau phê phán diều gì?
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con:
Mau di gọi bác sĩ ngay!
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo:
Đừng... dừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ!
(Theoĩruyện cười dân gian)
+ Đốc tờ và bác sĩ là một, đốc tờ là cách gọi của tiếng Pháp còn bác sĩ là cách gọi của tiếng Việt.
+ Phê phán những kẻ dốt mà hay nói chữ.