Soạn bài Nguyễn Đình Chiểu, những ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc (Phạm Văn Đồng, 1963)

NGUYỄN ĐÌNH CHiểu, NGÔỈ SAO SÁNG
TRONG VĂN NGHỆ CỦA DÃN TỘC
Phạm Văn Đổng
ĩ. KIẾN THỨC Cơ BẢN
A. Giới thiệu
Phạm Văn Đồng (1906 - 2001), quê ở xã Đức Tân, huyện Mộ Bức, tỉnh Quảng Ngãi, là nhà cách mạng, nhà lí luận văn hóa, văn nghệ lớn của Việt Nam. Ông còn là nhà ngoại giao tài năng và nhà giáo dục tâm huyết.
Bài “Nguyễn Đình Chiều, ngôi sao sáng trong văn nghệ- của dân tộc” được Phạm Văn Đồng viết cho Tạp chí Văn học số 7 - 1963 nhân kỉ niệm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu (3 - 7 - 1888).
Bài văn có bt> cục gồm ba phần
Phần 1 (Từ đầu đến khôn lường thực hư) (Đặt vấn đề cho bài viết): Tác giả nêu luận điểm xuất phát: phải có một cách nhìn đúng đắn về Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông.
Phần 2 (Từ Thơ văn yêu nước đến văn hay của Lục Vân Tiên) (Giải quyết vấn đề): Tác giả nêu hai luận điểm bổ sung để chứng minh cho luận điểm xuất phát: cách nhìn đúng đắn đó được cụ thể hóa qua cách đánh giá thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu (chủ yếu. bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc) và tác phẩm Lục Vân Tiên (cả nội dung và nghệ thuật).
Phần 3 (Từ Tóm lại đến hết bài) (Luận điểm kết luận, cái đích của bài viết): đánh giá đúng vị trí của Nguyễn Đình Chiểu trong nền văn học dân tộc theo cách nhìn mới mẻ đã nêu ở phần đầu.
Toàn bài có lập luận chặt chẽ, đảm bảo tính logic - nội dung thống nhất từ đầu đến cuối.
B. Đọc - hiểu văn bản
Cách nhìn mới mẻ và sâu sắc của tác giả về Nguyễn Đình Chiểu
Theo tác giả, Nguyễn Đình Chiểu là ngôi sao có ánh sáng khác thường (ánh sáng đẹp nhưng ta chưa quen nhìn nên khó phát hiện ra vẻ đẹp ấy), vì vậy phải chăm chú nhìn thì mới thấy (có nghĩa là phải dày công, kiên trì nghiên cứu thì mới khám phá được), và càng nhìn thì càng thấy sáng (càng nghiên cứu lại càng phát hiện ra những vẻ đẹp mới, những ánh sáng mới). Lâu nay, ta có thói quen nhìn các nhà thơ ở bình diện nghệ thuật theo kiểu trau chuốt, gọt giũa, lời lẽ hoa mĩ,... điều đó là không thỏa đáng và không đúng với hoàn cảnh sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu (mù lòa), nên đã không thấy hết được những vẻ đẹp và đánh giá đúng về thơ văn ông. Cách nhìn của tác giả ở đây không chỉ mới mẻ, khoa học, mà còn có ý nghĩa phương pháp luận trong sự điều chỉnh và định hướng cho việc nghiên cứu, tiếp cận một nhà thơ như Nguyễn Đình Chiểu.
Cách nhìn ấy đã định hướng cho bài viết của tác giả ở chỗ ông đã nhìn thấy sâu sắc các giá trị bền vững và cơ bản của cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, đã khôi phục lại các giá trị đó một cách tường minh, có căn cứ khoa học trong bài viết của mình - ngay cả giá trị nghệ thuật, tác giả cũng có những kiến giải đúng đắn với sự đánh giá công bằng, khách quan, thỏa đáng cả trong thơ văn yêu nước chông Pháp cũng như truyện thơ Nôm Lục Vân Tiên, tác phẩm được xem như Truyện Kiều của miền Nam.
Cách phân tích, đánh giá của tác giả về văn thơ yêu nước chông Pháp của Nguyễn Đình Chiểu.
Phương pháp phân tích khoa học-. Tác giả đã đặt thơ văn yêu nước chống Pháp của Nguyễn Đình Chiểu vào bôi cảnh của phong trào chóng Pháp lúc bấy giờ của nhân dân Nam Bộ (khởi nghĩa Trương Định, Nguyễn Hữu Huân,...) và trong dòng chảy của văn thơ yêu nước chông Pháp giai đoạn này (thơ văn Phan Văn Trị, Nguyễn Thông,...) để thấy rõ nguồn mạch phát sinh là đúng đắn và tất yếu, đồng thời cũng chỉ ra vị trí lá cờ đầu của Nguyễn Đình Chiểu trong thơ văn yêu nước chống Pháp thời kì cận đại cuối thế kỉ XIX.
Cách viết có nghệ thuật-. Thể hiện ở lối viết nghị luận văn học rõ ràng, trong sáng, mạch lạc, dễ tiếp nhận, với những lời bình súc tích, sắc sảo, mới mẻ về thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.
Có thể thấy điều này trong đoạn phân tích bài Văn tế nghĩa sĩ cần Giuộc-. từ nguồn mạch chung của văn thơ yêu nước mà dẫn đến bài văn tế, với một câu, vừa là giới thiệu, vừa tóm tắt đầy đủ toàn bộ nội dung của tác phẩm: “Ngòi bút, nghĩa là tâm hồn trung, nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu đã diễn tả, thật là sinh động và não nùng, cảm tình của dân tộc đối với người chiến sĩ của nghĩa quân, vôn là người nông dân, xưa kia chỉ quen cày cuốc, bỗng chóc trở thành người anh hùng cứu nước”; sau đó nêu dẫn văn, so sánh với Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi để đi đến một sự đánh giá thật mới mẻ và sâu sắc, đúng đắn về tác phẩm: “Bài Văn tế nghĩa sĩ cần Giuộc là khúc ca những người anh hùng thất thế, nhưng vẫn hiên ngang; Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc... muôn kiếp nguyện được trả thù kia...”-, cuối cùng kết thúc bằng việc tưởng nhớ đến linh hồn của nhà thơ yêu nước và những nghĩa quân đã hi sinh vì độc lập, tự do của dân tộc.
Sự đánh giá. của tác giả về tác phẩm Lục Vân Tiên
Tác giả đã có những kiến giải mới mẻ và sâu sắc về tác phẩm Lục Vân Tiên.
Về nội dung, đó là môì liên hệ biện chứng giữa cuộc đời nhà thơ với các nhân vật trong tác phẩm và xúc cảm của người đọc (nhân dân). Từ chỗ Nguyễn Đình Chiểu suốt đời sông trong lòng quần chúng nhân dân, nên ông đã xây dựng thành công các nhân vật chính nghĩa trong tác phẩm (là những con người có ruột gan, xương thịt) để tạo ra những xúc cảm thẩm mĩ trong người đọc là nhân dân. Tác giả đã đi đến một kết luận thật logic, tất yếu về các nhân vật chính nghĩa đó: “Họ là những tấm gương dũng cảm. Vì những lẽ đó họ gần gũi chúng ta và câu chuyện của họ làm chúng ta cảm xúc và thích thú”, vấn đề thì không mới nhưng cách lí giải của tác giả lại mới, hàm chứa ý vị sâu sắc và cũng thật dễ hiểu.
Về văn chương, người viết nhấn mạnh đây là một truyện kể, truyện nói, thông cảm với điều kiện, hoàn cảnh sáng tác của nhà thơ (mù lòa) để nhận ra những giá trị nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm: “Tác giả cố ý viết một lối văn nôm na, dễ hiểu, dễ nhớ, có thể truyền bá rộng rãi trong dân gian”; “Dẫu sao đôi chỗ sơ sót về văn chương không hề làm giảm giá trị văn nghệ của bản trường ca thật là hấp dẫn từ đầu đến cuối”, từ đó mà khẳng định: “Trong dân gian miền Nam, người ta thích Lục Vân Tiền, người ta say sưa nghe kể Lục Vân Tiên không chỉ về nội dung câu chuyện, còn vì văn hay của Lục Vân Tiên.
Đó là những ý kiến có cơ sở khoa học, rất đáng để chúng ta suy nghĩ, lại được trình bày một cách dung dị mà rõ ràng, sáng tỏ. c. Tổng kết
Bằng cách nhìn, cách nghĩ sâu rộng, mới mẻ và nhiệt tình của một người gắn hó hết mình với đất nước, với nhân dân, Phạm Văn Đồng đã làm sáng tỏ mối liên hệ khăng khít giữa thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu với hoàn cảnh của Tổ quốc lúc bấy giờ và với thời đại hiện nay. Đồng thời, tác giả hết lòng ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu, một người trọn đời dùng cây bút làm vũ khí chiến đấu cho dân, cho nước, một ngôi sao sáng trong nền văn nghệ của dân tộc Việt Nam.
Bài viết có sức lôi cuốn mạnh mẽ do cách nghị luận vừa xác đáng, chặt chẽ vừa xúc động, thiết tha với nhiều hình ảnh và ngôn ngữ đặc sắc.
II. ĐỀ VĂN LUYỆN TẬP	
Đề: Có người cho rằng: trong bài viết này, Phạm Văn Đồng đã khôi phục lại các giá trị đích thực vốn có của tác phẩm “Lục Vân Tiên” của Nguyễn Đình Chiểu.
Ý kiến của anh (chị) ? Nêu rõ tác giả đã đề xuất được những ý kiến gì mới mẻ và đã thuyết phục người đọc bằng cách viết như thế nào.
GỢI Ý
Trong bài viết này, với cách nhìn đúng đắn, Phạm Văn Đồng đã góp phần khôi phục giá trị đích thực vồn có của tác phẩm Lục Vân Tiên. Ông đã nêu lên những ý kiến mới mẻ để đánh giá truyện thơ Nôm này.
về nội dung: Đây là một bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý trọng ở đời, ca ngợi những người trung nghĩa. Họ là những nhân vật của một thuở đã qua, nhưng họ là những con người có ruột gan, xương thịt, họ đã đấu tranh không khoan nhượng chông mọi gian dôi, bất công và họ đã thắng. Họ là những tấm gương dũng cảm. “Vì những lẽ đó họ gần gũi chúng ta và câu chuyện của họ làm chúng ta cảm xúc và thích thú”: đây là một phát hiện mới mẻ và tinh tế của tác giả khi cảm nhận về nội dung của tác phẩm để nói lên một điều có thật: giữa các nhân vật trong tác phẩm với con người ngoài cuộc đời (người đọc) có một mối dây liên hệ gắn bó, có sự gần gũi đồng cảm, và đó chính là thành công của tác phẩm.
Về nghệ thuật: Tác giả nhấn mạnh đây là một truyện “kể”, truyện “nói”, và nhà thơ cố ý viết một lối văn “nôm na”, dễ hiểu, dễ nhớ, có thể truyền bá rộng rãi trong dân gian; lưu ý hoàn cảnh sáng tác của nhà thơ (vì mù nền chỉ có thể đọc cho người khác viết...) để đi đến kết luận: “Dẫu sao đôi chỗ sơ sót về văn chương không hề làm giảm giá trị văn nghệ của bản trường ca hấp dẫn từ đầu đến cuối”.
Những ý kiến trên đây đã được tác giả trình bày một cách rõ ràng, mạch lạc với cách viết dung dị, dễ hiểu. Ví như, ông đã đưa ra hai dẫn chứng thật hay về văn chương của Lục Vân Tiên để khẳng định: “Trong dân gian miền Nam, người ta thích Lục Vân Tiên, người ta say sưa nghe kể Lục Vân Tiên không chỉ vì nội dung câu chuyện, còn vì văn hay của Lục Vân Tiên".