Soạn bài Những đứa con trong gia đình (Nguyễn Thi, 1966)

NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH
,	Nguyễn Thi
KIẾN THỨC Cơ BẢN
A. Giới thiệu
1. Nguyễn Thi (Nguyễn Ngọc Tấn) (1928 - 1968) tên khai sinh là Nguyễn Hoàng Ca, quê ở xã Quần Phương Thượng, xã Hải Anh, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định.
Ông là người miền Bắc nhưng đã gắn bó sâu nặng với nhân dân Nam Bộ, đã thực sự trở thành nhà văn của người nông dân Nam Bộ trong thời kì chống Mĩ cứu nước.
Nhân vật tiêu biểu nhất của Nguyễn Thi là những người nông dân Nam Bộ có lòng căm thù giặc sâu sắc, vô cùng gan góc, kiên cường, thủy chung son sắt với quê hương và cách mạng.
Nguyễn Thi là cây bút có năng lực phân tích tâm lí sắc sảo. Ông có khả năng thâm nhập vào đời sông nội tâm của nhân vật, phân tích và diễn tả chính xác những quá trình tâm lí tinh vi của con người.
Văn Nguyễn Thi vừa giàu chất hiện thực, đầy những chi tiết dữ dội, ác liệt của chiến tranh, vừa đằm thắm chất trữ tình với một ngôn ngữ phong phú, góc cạnh, đậm chất Nam Bộ, có khả năng tạo nên những nhân vật có cá tính mãnh liệt.
2. Những đứa con trong gia đình (1968) là một trong những truyện ngắn xuất sắc nhất của Nguyễn Thi, được viết ngay trong những ngày chiên đấu ác liệt khi ồng công tác với tư cách là một nhà vàn - chiến sĩ ở Tạp chí Văn nghệ quân giải phóng.
B. Đọc - hiểu văn bản
Đặc sắc của thiên truyện
Nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Thi
Truyện ngắn Những đứa con trong gia đình được trần thuật chủ yếu qua dòng hồi tưởng và cảm nghĩ của nhân vật Việt khi anh bị trọng thương ở chiến trường, qua dòng hồi tưởng miên man đứt nôi của nhân vật Việt nằm lại ở chiến trường (nhiều lần ngất đi rồi tỉnh lại).
Cách thức trần thuật như thế đã đem đến cho tác phẩm đậm đà màu sắc trữ tình, tự nhiên, sông động, đồng thời cũng tạo điều kiện chc nhà văn có thể thâm nhập sâu vào thế giới nội tâm của nhân vật để dẫn dắt câu chuyện. Diễn biến của câu chuyện, cũng vì thế mà hết sức linh hoạt, không phụ thuộc vào trật tự của thời gian tự nhiên, có thể xáo trộn không gian với thời gian, từ những chi tiết ngẫu nhiên của hiện thực chiến trường mà gợi ra những dòng hồi tưởng, liên tưởng đến quá khứ khi gần khi xa, từ chuyện này sang chuyện khác hết sức tự nhiên của nhân vật.
Cách thức trần thuật như thế cũng thể hiện bút pháp nghiêm ngặt, năng lực phân tích và diễn tả tâm lí sắc sảo, tinh tế của Nguyễn Thi.
Hệ thống nhân vật
Đặc sắc của truyện là đã khắc họa được hình tượng những con người trong một gia đình nòng dân Nam Bộ có truyền thông yêu nước, căm thù giặc sâu sắc, thủy chung, son sắt với cách mạng. Những con người này có những nét chung thông nhất, thể hiện rõ đặc điểm của nhân vật Nguyễn Thi. Đó là:
Gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc.
Căm thù giặc sâu sắc.
Giàu tình nghĩa, rất mực thủy chung, son sắt với quê hương và cách mạng.
Tuy nhiên, trong cái dòng sông truyền thôhg của gia đình ấy, “mỗi người
một khúc”, mỗi nhân vật lại có nét tính cách riêng, không ai giông ai. Đó chính là điểm nói lên tài năng của Nguyễn Thi.
Nhân vật chú Năm
Trong dòng sông truyền thông của gia đình này, chú Năm là khúc thượng nguồn, là nơi kết tinh đầy đủ hơn cả truyền thông của gia đình.
Chú hay kể sự tích gia đình. Chú là tác giả cuốn sổ gia đình ghi chép tội ác của giặc và chiến công của các thành viên trong gia đình.
Chú Năm là người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm. Tâm hồn chú Năm bay bổng dạt dào cảm xúc khi cất lên tiếng hò. Những lúc đó, chú Năm như đặt cả trái tim mình vào trong câu hò, tiếng hát.
Nhân vật má Việt
Cùng với chú Năm, má Việt cũng là một hiện thân của truyền thống. Đây là một hình tượng phụ nữ mang đậm những nét tính cách của nhân vật Nguyễn Thi.
Rất gan góc, câm thù giặc sâu sắc. Rất phụ nữ mà không hề mềm yếu.
Rất mực thương chồng, thương con, đảm đang, tháo vát. Cuộc đời lam lũ, vất vả, chồng chất đau thương tang tóc, nhưng cắn răng nén chặt nỗi đau thương của mình để nuôi con, đánh giặc.
Nguyễn Thi đã chọn lọc những chi tiết điển hình dồn nén biết bao ý nghĩa để khắc họa hình tượng người phụ nữ này: một tay bồng con, một tay cắp rổ đi theo thằng giặc đòi đầu chồng; hiên ngang đôì đáp với kẻ thù mà “hai bàn tay to bản” vẫn “phủ lên đầu đàn con đang nép dưới chân”', mỗi lần bọn lính bắn dọa “mắt má lại sắc ánh lèn nhìn lại bọn lính, đôi mắt của người đã từng vượt sông vượt biển”... Đó là hình ảnh của sự gan góc, chở che mang ý nghĩa biểu tượng về người phụ nữ ở một xứ sở như đất nước ta, cuộc sống thì lam lũ vất vả, chồng chất đau thương nhưng con người lại rất đỗi kiên cường, cao cả.
Má Việt đã ngã xuông trong một CUỘ'C đấu tranh nhưng trái cà-nông lép má nhặt đem về vẫn còn nóng hổi. Như vậy, trong quan niệm của Nguyễn Thi, người mẹ ấy thác chỉ là thể phách còn linh hồn thì bất tử, sông mãi trong những đứa con. Không phải ngẫu nhiên mà vào cái đêm sắp xa nhà đi chiến đấu, những đứa con đều cảm nhận không phải ai khác mà chính là người mẹ đã hiện về.
Nhân vật Chiến
Chiến có những nét giông mẹ. Nguyễn Thi có ý thức tô đậm nét kế thừa người mẹ ở nhân vật Chiến.
Chiến là một tính cách đa dạng: vừa là một cô gái mới lớn, tình khí còn rất “trẻ con”, vừa là người hị biết nhường nhịn em, biết lo toan, đảm đang, tháo vát.
So với người mẹ, Chiện không chỉ khác ở cái vẻ trẻ trung thích làm duyên làm dáng. Vận hội mới của cách mạng đã tạo điều kiện cho Chiến được trực tiếp cầm súng đánh giặc để trả thù nhà, thực hiện lời thề như dao chém đá của mình: “Đã là thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất..”.
Nhân vật Việt
Trong tác phẩm, Việt là nhân vật xuất hiện nhiều lần nhất. Dường như tác giả đã “trao ngòi bút” cho nhân vật này “tự viết lây” về mình bằng một ngôn ngữ, nhịp điệu và giọng điệu riêng. Và bằng cách ấy, Việt đã hiện lên cụ thể và sinh động: vừa là cậu con trai mới lớn, vừa là một chiến sĩ gan góc, dũng cảm, kiên cường.
Việt có nét riêng dễ mến của một cậu con trai lộc ngộc vô tư, tính tình còn rất “trẻ con”, ngây thơ, hiếu dộng.
Nếu Chiến luôn biết nhường nhịn em, thì trái lại, Việt lại hay tranh giành phần hơn với chị. Việt rất thích đi câu cá, bắn chim, và đến khi đi bộ đội vẫn còn đem theo cả cái ná thun ở trong túi. Mọi công việc trong nhà, Việt đều phó thác cho chị. Đêm trước ngày lên đường, Chiến lo toan thu xếp chu đáo việc nhà, từ em út, nhà cửa, ruộng vườn đến nơi gửi bàn thờ má, bàn bạc với em một cách trang nghiêm; còn Việt thì vô tư “lăn kềnh ra ván, cười khì khì”, vừa nghe vừa “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay” rồi ngủ quên lúc nào không biết. Cách thương chị của Việt cũng rất trẻ con, “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị trước những lời tán tỉnh đùa tếu của anh em. Việt bị thương nằm lại chiến trường, đến khi gặp được đồng đội thì cũng “giống hệt như thằng út em ở nhà, khóc đó rồi cười đó”,...
Tuy vẫn còn có vẻ hồn nhiên, vô tư nhưng Việt củng thật đường hoàng, chững chạc trong tư thế của người chiến sĩ trẻ dũng cảm, kiên cường. Dòng máu nóng chảy trong người Việt là dòng máu gia truyền của những con người gan góc, không bao giờ biết sự trước sự bạo tàn. Cho nên, còn bé tí mà Việt đã dám xông thẳng vào thằng giặc đã giết hại cha mình mà đá. Việt đã nằng nặc đòi đi tòng quân để trả thù cho ba má. Khi xông trận, Việt chiến đấu rất dũng cảm, đã dùng thủ pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của địch. Và đến khi bị trọng thương, một mình nằm giữa chiến trường, hai mắt không còn nhìn thấy gì, toàn thân đau điếng và-rỏ máu, người thì khô khốc đi vì đói khát, Việt vẫn ở trong tư thế chờ tiêu diệt giặc: “Tao sẽ chờ mày ! Trên trời có mày, dưới đất có mày, cả khu rừng này còn có mình tao. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày. Nghe súng nổ, các anh tao sẽ chạy tới đâm mày ! Mày chỉ giỏi giết gia đình tao, còn đối với tao thì mày là thằng chạy”. Có thể nói, hành động giết giặc để trả thù nhà, đền nợ nước đã trở thành một trong những thước đo quan trọng nhất về phẩm cách con người ở nhân vật của Nguyễn Thi.
Đoạn văn diễn tả cuộc đối thoại của Việt và Chiến đêm trước ngày lên đường là đoạn văn đặc sắc. Một đoạn văn đôi thoại rất tự nhiên, sinh động và hấp dẫn. Tính cách, cá tính của Chiến và Việt bộc lộ rất sinh động qua cuộc đối thoại này. Cùng rất thương má, cùng mang nặng mốì thù của má, cùng háo hức được cầm súng giết giặc để trả thù nhà, nhưng chị ra chị, em ra em; con gái ra con gái, con trai ra con traị. Tuy Chiến và Việt cùng có chất trẻ con nhưng Chiến tỏ ra đã là, người lớn, lo toan thu xếp mọi việc nhà, còn Việt vẫn' hết sức vô tư, vô tâm vô tính.
Văn của Nguyễn Thi đầy chi tiết cụ thể làm nổi rõ góc cạnh của cuộc sống, tạo được không khí hết sức chân thật và làm cho tất cả bỗng như trở nên có linh hồn. Không ai có thể quên đoạn văn rất cảm động tả cảnh hai chị em Chiến, Việt khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú Năm: “Chị Chiến ra đứng giữa sân, kéo cái khăn trên cổ xuống, cũng xắn tay áo để lộ hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng, rồi dang cả thân người to và chắc nịch của mình nhấc bổng một đầu bàn thờ má lên. Việt ghé vào một đầu. Nào, đưa má sang ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặc trả thù cho ba má, đến chừng nước nhà độc lập con lại đưa má về. Việt khiêng trước. Chị Chiến khiêng bịch bịch phía sau. Nghe tiếng chân chị, Việt thấy thương chị lạ. Lần đầu tiên Việt mới thấy lòng mình rõ như thê. Còn mô'i thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được, vì nó đang đè nặng ở trên vai”. Chi tiết này bắt nguồn từ tập quán lâu đời của những cư dân nông nghiệp, rất thôn quê Việt Nam. Trong cái không khí vô cùng thiêng liêng ấy, con người ta bỗng thấy mình thành một con người khác, trưởng thành và khôn lớn hơn. Một người hồn nhiên, vô tư như Việt vào chính cái giờ khắc này mới thấy thương chị lạ, mởi thấy rõ lòng mình và cảm thấy rất rõ mốì thù thằng Mĩ như có hình, có khối, có trọng lượng cụ thể đang đè nặng ở trên vai. Chi tiết này đã nói lên thật cụ thể cái phần sâu thẳm, thiêng liêng của cuộc kháng chiến chông Mĩ. Đây cũng là một chi tiết nghệ thuật có tính tiểu thuyết, cô đọng, dồn nén, chất chứa biết bao ý nghĩa, vừa là hành động cụ thể, vừa có yếu tô' tâm linh, vừa nặng trĩu căm thù, vừa chan chứa yêu thương,...
Chất sử thi của truyện
Vấn đề mà tác phẩm đặt ra có ý nghĩa chung cho cả cộng đồng và dân tộc trong thời kì chông Mĩ cứu nước;
Phẩm chất và tính cách của các nhân vật chính diện đều tiêu biểu cho những con người của thời đại;
Giọng điệu của tác phẩm là giọng điệu trân trọng và ngợi ca những tấm gương của chủ nghĩa anh hùng.
c. Tổng kết
Truyện kể về những người con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung son sắt với qué hương, cách mạng. Chính sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đỉnh với truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
Tác phẩm thể hiện những đặc sắc về nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Thi: trần thuật qua dòng hồi tưởng của nhân vật, khắc họa tính cách và miêu tả tâm lí sắc sảo; ngôn ngữ phong phú, góc cạnh và đậm chất Nam Bộ.
II. ĐỀ VĂN LUYỆN TẬP
Đề: Trong truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình”, Nguyễn Thi viết: “Chuyện của gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó”.
Hãy phân tích và chứng minh rằng, trong truyện ngắn nói trên đã có một dòng sông truyền thống gia đình liên tục chảy từ những thế hệ cha anh đến dời Chiến, Việt.
GỢIÝ
Câu nói của chú Năm: “Chuyện của gia đình ta nó củng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó” đã khái quát một trong những phương diện cơ bản nhất chủ đề của truyện ngắn Những đứa con trong gia đình. Nguyễn Thi, qua thiện truyện ngắn này, đã khám phá, phân tích và lí giải sức mạnh, chiêh công của thế hệ trẻ miền Nam trong thời kì kháng chiến chông mĩ cứu nước không chỉ ở tinh thần của thời đại mà còn có nguồn gốc sâu xa trong truyền thông gia đình. Chính sự hòa quyện giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thông dân tộc đã tạo ên sức mạnh to lớn của con người Việt Nam, dần tộc việt Nam trong cuộc kháng chiến chông mĩ cứu nước.
Trong truyện ngắn Những đứa con trong gia đình thực sự đã có một dòng chảy của truyền thông gia đình. Dòng sông ấy đã liên tục chảy từ các thế hệ cha anh đến thế hệ của những chiến sĩ trẻ anh dũng thời kì chông Mĩ cứu nước. Trong quan niệm của Nguyễn Thi, mỗi con người, mỗi đời người trong một gia đình phải là một khúc sông trong một đòng sông truyền thống.
Phân tích và chứng minh ý niệm về một dòng sông truyền thông gia đình của Chiến và Việt, cần làm rõ những khúc sông nốì tiếo nhau:
Khúc thượng nguồn của dòng sông đừợc hiện ra qua hình tượng chú Năm và má Việt.
Khúc sông sau của dòng sông được hiệ ra qua hình tượng Chiến và Việt.
Đề'. Vẻ đẹp con người Nam Bộ trong kháng chiến chống Mĩ qua tác
phẩm “Những đứa con trong gia đình” của nhà văn Nguyễn Thi.	
BÀI VIẾT GỢI Ý
Những đứa con trong gia đình của nhà văn Nguyễn Thi gắn liền với không khí của những ngày kháng chiến chông đế quốc Mĩ quyết liệt và hào hùng. Cầu chuyện kể về những đứa con trưởng thành trong gia đình lớn cách mạng, hun đúc những vẻ đẹp truyền thống của quê hương. Mỗi một nhân vật trong tác phẩm đã thể hiện một cách đặc sắc phẩm chất, cá tính của con người Nam Bộ trung dũng kiên cường, gắn bó với gia đình, quê hương, trung thành với cách mạng.
Tác phẩm được xây dựng theo kết cấu truyện ngắn hiện đại: là mạch hồi ức của anh tân binh Việt, đan xen giữa quá khứ và hiện tại, nôi kết một cách tự nhiên tình cảm gia đình - quê hương - cách mạng, Không gian giàu kịch tính và thời gian nghệ thuật của tác phẩm tạo nên sự đan cài của những câu chuyện kể không theo trình tự tuyến tính mà có sự sắp xếp hợp lí, tạo ra sự liên tưởng nhiều chiều. Xoay quanh nhân vật trung tâm là hai chị em Chiến và Việt còn là hệ thông hình tượng nhân vật gắn bó với nhau trong tình ruột thịt, có những nét bản chất thông nhất như chảy ra tronẹ cùng huyết thông, nhưng mỗi người một vẻ không ai giông ai. Chính những nét tiêu biểu đó đã góp phần tái hiện thành công phẩm chất đáng quý của những con người quê hương Nam Bộ giàu lòng yêu nước, căm thù giặc, giúp người đọc hiểu rõ hơn về một thời đại hào hùng và giá trị nhân bản của cuộc kháng chiến chống Mĩ.
Những nhân vật trong gia đình được giới thiệu gắn với hình ảnh thân thương của quê hương và những kĩ niệm cụ thể thời thơ ấu dữ dội của anh tân binh Việt. Chiến đấu giữa bầy giặc Mĩ, bị thương, lạc đồng đội, người chiến sĩ ấy giữa cơn mê tỉnh chập chờn đã nhớ về những hình ảnh thân thương nhất từ thời ấu thơ. Dường như đó chính là nguồn sức mạnh giúp anh vượt qua cái chết tìm về sự sông, tìm về đồng đội. Những con người trong gia đình Việt gắn với hồi ức thiêng liêng và cảm động làm sống dậy cả một quá khứ yêu thương và căm thù: chị Chiến, má, chú Năm. Hiểu theo một nghĩa rộng, đó cũng là những đứa con trong gia đình lớn: cách mạng.
Tất cả những con người ây cùng giông nhau ở lòng căm thù giặc sâu sắc, vì những tội ác mà chúng đã gây ra với người thân trong gia đình. Gắn bó với mảnh đất quê hương, những con người ấy còn giàu tình nghĩa, trung thành với cách mạng bởi cách mạng đã đem lại cho họ sự đổi đời thật sự. Dường như anh chiến sĩ Việt đã thừa hưởng được từ thế hệ đi trước, chú Năm và má, hành động dũng cảm gan góc và lòng say mê khao khát được đánh giặc. Trong các nhân vật được tái hiện, chú Năm yà má được khắc họa với những nét riêng độc đáo.
Chú Năm thể hiện đầy đủ bản tính tự nhiên của người nông dân Nam Bộ hiền lành chạt phác, giàu cảm xúc mơ mộng nội tâm. Một người từng trải qua đắng cay của cuộc đời làm mướn trước cách mạng, để thành bản tính ít nói. Đau thương hằn sâu từ cuộc đời gian khổ và với tư cách chứng nhân của tội ác của thằng Tây, thằng Mĩ và bọn tay sai phải chăng đã làm nên nét đa cảm trong gương mặt với đôi mắt lúc nào cũng mở to, mọng nước. Chất Nam Bộ rặt trong con người ông thể hiện qua việc hay kể sự tích cho con cháu, và kết thúc câu chuyện thể nào cũng hò lên mấy câu. Nét đặc biệt độc đáo ở người đàn ông này là có sổ ghi chép chuyện gia đình. Cuôn sổ ghi đầy đủ những chuyện tliỏn mỏn của nhiều thế hệ, như minh chứng cho tấm lòng thuần hậu của ông. Đó còn là những trang ghi chép tội ác của kẻ thù gây ra, những chiến công của từng thành viên, như một biên niên sử. Bản thân ông cũng chính là một trang sử sông, khi gửi gắm, nhắn nhủ cho hai chị em Chiến và Việt: “chuyện gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó...”. Nhân vật đã thể hiện vẻ đẹp của tấm lòng sắt son, ý thức trách nhiệm của thế hệ đi trước.
Má của Chiến và Việt là sự hội tụ những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Nam Bộ anh hùng trong kháng chiến. Những ấn tượng tác giả để lại đậm nét trong người đọc về nhân vật này là về tính gan góc từ khi còn là con gái. Người đàn bà hết lòng thương yêu chồng con ấy đã phải trải qua thời khắc dữ dội khi kẻ thù chặt đầu chồng, nhưng má đã vượt lên đau thương để nuôi dạy đàn con khôn lớn trưởng thành. Hình ảnh người mẹ ấy đốì mặt với họng súng quân thù như gà mẹ xòe cánh che chở đàn con, khiến kẻ thù phải run sợ trước đôi mắt của người vượt sông vuợt biển. Nuôi con và cả con của đồng chí, má là hiện thần của vẻ đẹp gan góc được tôi luyện trong đấu tranh, với đức hì sinh vô bờ bến lặng thầm, tảo tần lam lũ, đau thương chôn kín trong giọt nước mắt lặng lẽ kín đáo. Trong tâm hồn người phụ nữ ấy là tình yêu lớn lao, ý chí bất khuất kiên cường và cả tinh thần dám hi sinh, đổi mạng' sông vì cách mạng.
Hai chị em Chiến và Việt đã được thừa hưởng tất cả những vẻ đẹp của thế hệ đi trước, tính cách được tạo nên từ truyền thống gia đình, từ. hoàn cảnh đặc trưng: thương ba má, cùng chung lo toan công việc cách mạng, giàu tình nghĩa với quê hương. Không phải ngẫu nhiên hai chị em đã cùng xung phong tòng quân một ngày, để trả mốì thù ba bị chặt đầu, má bị trái cà nông quân thù sát hại. Trong hoàn cảnh khóc liệt của cuộc chiến đấu, biết căm thù cũng là một phẩm chất cần thiết, bởi căm thù giặc tàn phá quê hương, sát hại người thân cũng là một biểu hiện sâu sắc của tình yêu với quê hương, gia đình ! Bởi vậy đêm tòng quân không chỉ có hai chị em tranh nhau ghi tên mà thanh niên trong xã ghi tên tòng quân cũng rất đông. Hành động của hai chị em có sự đồng tình của chú Năm, như một điểm nhấn hành động này hoàn toàn không phải là tự phát mà gắn với ý thức giác ngộ của tuổi trẻ trên quê hương đau thương và anh dũng.
Kí ức của Việt gắn với hình ảnh của chị Chiến, với kỉ niệm tuổi thơ trong trẻo của hai chị em. Người con gái ấy có cá tính riêng, có những nét giông má, gan góc, chăm chỉ, đảm đang tháo vát. Hai chị em kề tuổi nên có lúc còn rất trẻ con, nhưng bao giờ trong những lần cãi vã thì chị cũng nhường em. Đến khi tham gia công việc cách mạng, Chiến tỏ ra chín chắn hơn Việt. Những mất mát đau thương đã khiến cô gái ấy sớm trưởng thành, nhưng không hề làm chai sạn tâm hồn giàu nữ tính. Lúc nào Chiến cũng có cái gương nhỏ, như những người con gái mới lớn nào cũng thích làm duyên. Câu chuyện của hai chị em trước đêm tòng quân đã chứng tỏ khả năng quán xuyến, thay thế vai trò của mẹ đế chăm em, khiến cho bản thân cậu em thân thiết phải ngạc nhiên vì chứng kiến một chị Chiến giống in như má, rãm rắp nghe theo sự cắt đặt của chị.
Một trong những tình tiết truyện tạo được xúc động mạnh cho người đọc là hình ảnh hai chị em trước đêm tòng quân khiêng bàn thờ má qua gửi chú Năm. Hai chị em đã làm cho người chú phải ngạc nhiên vì sự trưởng thành trước tuổi. Đó là chi tiết cho thấy những đứa con trong gia đình cách mạng này đã ý thức rõ chỉ có lên đường diệt giặc mới trả được môi thù giặc Mĩ đè nặng hai vai. Việc nhà việc nước vẹn toàn, lời động viên của chú Năm dành cho hai chị em đã thể hiện niềm tin tưởng vào thế hệ trẻ thời chống Mĩ.
Xuyên suốt mạch truyện là dòng hồi ức của Việt, nhân vật trung tâm của tác phẩm. Người chiến sĩ ấy vốn là đứa trẻ gan dạ từng chứng kiến cảnh kẻ thù quăng đầu ba mà xông tới nhằm thằng liệng đầu mà đá. Được dìu dắt từ ấu thơ, Việt cũng đã biết làm cảnh giới, chiếc ná cao su thành vật báo hiệu khi có động. Bản tính hồn nhiên của một cậu bé mới lớn thể hiện ra ở sự hiếu thắng, lúc nào cũng giành phần hơn, nhưng từ sâu thẳm là tình cảm yêu thương những người ruột thịt, tự hào với truyền thông quê hương. Những lần ngất đi tỉnh lại của Việt giữa bãi chiến trường ngổn ngang xác giặc đã giúp anh có thêm sức mạnh tình thương vượt lên cái chết để trở về đội ngũ. Nguyễn Thi đã thành công khi không miêu tả vào những chiến công của anh chiến sĩ mà đã chỉ ra cho người đọc vẻ đẹp nhân văn trong tâm hồn người cầm súng. Vẻ đẹp ấy là sự hội tụ của ý chí, quyết tâm và trên hết là tình thương yêu sự gắn gó với người thân và sau này là tình cảm chan hòa thân ái giữa cậu Tư với đồng chí đồng đội như trong một nhà.
Tác phẩm thành công khi đã đem lại cho người đọc sự hình dung về mảnh đất Nam Bộ anh dũng và đau thương trong những ngày kháng chiến chông Mĩ. Đặc biệt, bằng sự am hiểu sâu sắc bản chất của người dân Nam Bộ yêu nước, tác giả đã dựng nên những cop người vừa bình thường giản dị nhưng lại có vẻ đẹp, tầm vóc phi thường của con người thời đại chống Mĩ cứu nước. Giọng kể chuyện giản dị, xây dựng đốì thoại tự nhiên và nghệ thuật xây dựng tính cách nhân vật đặc sắc đã để lại ấn tượng khó quên về những đứa con trong gia đình cách mạng; đồng thời còn phát hiện sâu sắc về sự trưởng thành của thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến dâu. vẻ đẹp ấy kết tinh chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam, sức mạnh làm nên chiến thắng của nhân dân Việt Nam, một phẩm chất cao quý còn để lại những tấm gương cho thế hệ sau noi theo.