Soạn bài Những ngày đầu của nước Việt Nam mới (Võ Nguyên Giáp, 1970)
NHỮNG NGÀY ĐẦU CỦA NƯỚC VIỆT NAM MỚI (Trích Những năm tháng không thể nào quên) Võ Nguyên Giáp Kiến thức cơ bản À. Giới thiệu Võ Nguyên Giáp sinh ngày 25 - 8 - 1911 tại xã Lộc Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những nhà lãnh đạo kiệt xuất của cách mạng Việt Nam. Cuộc đời ông luôn song hành cùng những chặng đường lịch sử của dân tộc trong thế kỉ XX. Với tầm tư tưởng và tầm văn hóa lớn, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã tái hiện những chặng đường ấy trong nhiều tác phẩm hồi kí (do người khác ghi lại): Những năm, tháng không thể nào quên (1970), Chiến đấu trong vòng vây (1978), Điện Biên Phủ - điểm hẹn lịch sử (1994),... Những năm tháng không thể nào quên (1970) là cuốn hồi kí của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, được nhà văn Hữu Mai thể hiện. Giá trị của tác phẩm: Tái hiện những sự kiện trọng yếu, những biến cố có tính chất bước ngoặt trong lịch sử Việt Nam hiện đại từ những ngày sục sôi trước Cách mạng tháng Tám đến những ngày gay go ác liệt của cuộc kháng chiến chông Mĩ cứu nước. Khắc họa hình ảnh những con người tiêu biểu của thời đại, từ những người bình thường, vô danh đến những người lãnh đạo đất nước. Tái hiện lịch sử ở những nét lớn, những bức tranh toàn cảnh, tổng thể; đồng thời lại có những sự đánh giá, bình luận ở tầm khái quát hết sức sâu sắc. Những ngày đầu của nước 'Việt Nam mới là phần trích tái hiện một giai đoạn lịch sử đầy khó khăn, thử thách với toàn Đảng, toàn dân trong những ngày đầu nước Việt Nam mới được thành lập. B, Đọc - hiểu văn bản Bô' cục Phần trích gồm 4 đoạn: Đoạn 1 (từ đầu đêh ập vào miền Bắc): từ thế đứng vững mạnh, hiên ngang của dân tộc thời chôhg Mĩ, tác giả hồi tưởng về giờ phút hiểm nghèo của đất nước Việt Nam mới. Đoạn 2 (tiếp theo đến càng thêm trầm trọng): những khó khăn về mọi mặt của đất nước tưởng khó có thể vượt qua. Đoạn 3 (tiếp theo đến ba trăm, bảy mươi ki-lô-gam vàng)-. những biện pháp tích cực của chính quyền mới và quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, thử thách của toàn Đảng, toàn dân ta. Đoạn 4 (còn lại): Hình ảnh Bác Hồ như sự tượng trưng cho một chính thể mới, một nhà nước mới - nhà nước của dân, do dân, vì dân. Điểm nhìn hiện tại Cảm nghĩ của tác giả Để hồi tưởng về những ngày đầu của nước Việt Nam. mới, tác giả đã xuất phát từ điểm nhìn hiện tại là bối cảnh đẩt nước năm 1970, thời điểm cuộc kháng chiên chốn Mĩ đang diễn ra vô cùng gay go, ác liệt. Đó cũng là khi tương quan thế và lực giữa ta và địch đã khác rất xa những ngày trước đó 25 năm. Năm 1945 là “thời kì làm mưa làm gió của chủ nghĩa đế quốc”, “gần hai chục vạn quân Tưởng từ mây ngả ập vào miền Bắc”; còn bây giờ “mỗi hành động kẻ cướp của chúng [...] không tránh khỏi bị trừng phạt”; mọi cách “tô son trát phâh” của đế quốc Mĩ với bọn ngụy quyền tay sai ở miền Nam. “đều hoài công, vô ích”. Năm 1945, nước Việt Nam chưa có tên trên bản đồ thế giới, cả Đông Dương khi đó mang tên “Ân-độ-Chi-na thuộc Pháp”; còn bây giờ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã là “một hòn đảo của Tự do” được một phần tư thế kỉ, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam vừa ra đời “lập tức được sự hân hoan chào đón của cả loài người tiến bộ”. Dân tộc ta đã có thế đứng vững mạnh và hiên ngang, không khuất phục trước kẻ thù tàn bạo. Những khó khăn, nguy nan của nước Việt Nam mới Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới ra đời đã phải đương đầu với bao khó khăn, nguy nan, như một sinh mệnh mới sinh, “nằm giữa bốn bề hùm sói, phải tự dốc mình đấu tranh dũng cảm, mưu trí, phải tìm mọi cách để sống còn”. Mọi hoạt động của Đảng vẫn tiến hành theo phương thức bí mật, các đảng viên đều công tác dưới danh nghĩa những cán bộ Việt Minh để “tránh kích thích kẻ thù của dân tộc và của giai cấp”. Chính quyền cách mạng thành lập đã nhiều ngày nhưng “chưa được nước nào công nhận”. Tình hình kinh tế hết sức khó khăn: ruộng đất vẫn ở trong tay địa chủ, lại thêm bão lụt, hạn hán liên miên; các nhà máy Nhật trao trả chưa hoạt động; buôn bán với nước ngoài đình trệ; hàng hóa rất khan hiếm. Tài chính rất nguy ngập: ta chưa phát hành được tiền mới, trong kho bạc chỉ có một triệu bạc rách lại đang xuống giá', ngân hàng Đông Dương của bọn Pháp cố tình gây rối loạn về tiền tệ; bọn Tưởng tung tiền Quan kim làm nhiễu loạn thị trường. Đời sông nhân dân xuống tháp: nạn thất nghiệp tăng; nhiều nơi, đồng bào phải ăn cháo; nạn đói, dịch tả phát sinh trở lại. Tiếng súng xâm lược của bọn Pháp vang lên rất sớm ở Nam Bộ làm cho tất cả những klió khăn trên càng thêm trầm trọng. Quyết sách của Bảng và Chính phủ Trong sóng cả mới biết ai là người vững tay chèo. Đảng và Chính phủ đã có những quyết sách đúng đắn, sáng suốt, những biện pháp tích cực, kịp thời để đưa đất nước vượt qua những chặng đường đầy gian nguy, thử thách. Việc quan trọng trước hết là phải củng cố và giữ vững chính quyền cách mạng: giải tán chính quyền cũ, chính quyền của thực dân phong kiến; xây dựng bộ máy chính quyền mới, chính quyền của nhân dân, từ chính quyền cơ sở là Hội đồng nhân dân, úy ban hành chính đến Trung ương là Quôc dân đại hội; mở rộng khối đoàn kết toàn dân, thực hiện công nông chuyên chính; công bô' dự án Hiến pháp cho toàn dân đóng góp ý kiến. Thi hành những chính sách mới về kinh tế - văn hóa: địa chủ phải giảm tô 25%, xóa nợ cho nông dân; công nhân ngày làm tám giờ, quyền lợi được ấn định rõ ràng; toàn dân tăng cường học chữ quốc ngữ, học tập và thi cử đều miễn phí; bãi bỏ thuế thân và nhiều thứ thuế vô lí khác. Nâng cao năng lực tài chính cho đất nước bằng cách động viên tinh thần yêu nước tự nguyên của nhân dân: lập Quỹ Độc lập, kêu gọi đồng bào hưởng ứng Tuần lễ vàng - chỉ trong một thời gian ngắn đã quyên góp được hai mươi triệu đồng và ba trăm bảy mươi ki-lô-gam vàng. Có thể nói, sự chỉ đạo sâu sát của Đảng và Chính phủ đã làm cho nội lực của nước Việt Nam mới được nâng lên nhanh chóng. Hình tượng Bác Hồ Trong cả phần trích, hình tượng tiêu biểu, gây ấn tượng sâu sắc nhâ't là Bác Hồ, người đứng đầu bộ máy lãnh đạo Đảng và Chính phủ, người cầm lái vĩ đại đưa con thuyền cách mạng \ lệt Nam vượt qua sóng to gió lớn. Nét đẹp ngời sáng nhất trong nhân cách Bác Hồ là sự toàn tâm toàn ý phục yụ nhân dân, đâ't nước: “0 Người, mọi vấn đề, mọi chuyện của Đảng, của nước, của dân đều trở thành những rung động sâu xa trong tình cảm”. Bác thây rõ: để nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới ra đời có thể tồn tại và đứng vững trước mọi thử thách, nhiệm vụ lớn nhất của toàn Đảng, toàn dần lúc này là phải bảo vệ, củng cố và xây dựng cliính quyền cách mạng thật vững mạnh. + Muôn thế, trước hết phải xác định rõ “mối quan hệ giữa những người làm việc trong bộ máy chính quyền mới vái nhân dân”-, nếu chính quyền cũ là chính quyền áp bức bóc lột nhân dân thì chính quyền mới là chính quyền phục vụ nhân dân. Bác viết trong bức thứ gửi cho úy ban nhân dân ở các tỉnh, huyện và làng: “Các cơ quan của chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng là đầy tớ của dân”. + Bác đề ra ba mục tiêu quan trọng: “Diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm”. Để thực hiện ba mục tiêu ấy, chính quyền mới đều phải “dựa vào lực lượng của dân, tinh thần của dân”. + Khác với chính quyền cũ chỉ mang lại lợi ích cho số ít, và đem lại khổ nhục cho sô' đông, chính quyền mới làm tất cả mọi việc để mang lại hạnh phúc cho dân. Bác viết: “Nước độc lập mà dân không được hưởng hạnh phúc thì độc lập cũng không có nghĩa lí gì”. Tác giả hồi kí đã khái quát rất sâu sắc: “Hạnh phúc cho dân, đó là mục đích của việc giành lấy chính quyền và giữ vững, bảo vệ chính quyền ấy. Đó là lí tưởng của Người. Đó cũng là tấm lòng của Người.”. Xây luôn đi đôi với chông. Để xây dựng chính quyền mới vững mạnh, phải kiên quyết chống lại những hiểu hiện tiêu cực, làm suy yếu chính quyền của nhân dân, Bác thẳng thắn chỉ ra những khuyết điểm của những người làm việc tại các cơ quan chính quyền như: trái phép, cậy thế, tư túng, kiêu ngạo,... Bác viết bài Tự phê bình và cho đăng trên các báo, trong đó Bác chỉ rõ tình thế nguy nan của đất nước, vạch ra cái tệ tham ô những lạm chưa quét sạch và nói rất thành thật: “Những sự thành công là nhờ đồng bào cô' gắng. Những khuyết điểm kể trên là lỗi tại chúng tôi...”. Vì những lẽ đó, đồng bào ta đã nhận thấy ở Bác Hồ, hình ảnh tượng trưng cao đẹp nhất của dân, của nước, của cách mạng, của chính quyền mới, chế độ mới. Đặc sắc nghệ thuật thể hiện hồi kí Ttác giả trần thuật mọi sự kiện từ điểm nhìn của một người đại diện cho bộ máy lãnh đạo Đảng và Chính phủ, do đó không thiên về dấu ấn cá nhân và tính chủ quan. Các sự kiện được kể lại thường mang tính chất toàn cảnh, tổng thề, được phác họa ở những nét lớn, những điều gây ấn tượng sâu sắc với nhiều người. Những cảm nghĩ, nhận xét, đánh giá thường mang tính khách quan, tiều biểu cho cảm nghĩ chung của những người lãnh đạo Đảng và Chính phủ, cũng có khi tiêu biểu cho cảm nghĩ của nhân dân. Cách trần thuật sự kiện và nêu cảm nghĩ như thế đã làm cho tác phẩm này không phải là sách ’tự thuật về một cuộc đời mà gần như là cuốn biên niên sử của cả một dân tộc. Thể hồi kí đã có một diện mạo mới, một tầm vóc mới. c. Tổng kết Nước Việt Nam mới trong những ngày dầu độc lập phải vượt lên bao gian khó để tồn tại, đứng vững và khẳng định vị thế của mình. Tác giả, một người lãnh dạo cách mạng kiên cường mà khiêm nhường, đã phát huy được thế mạnh của thể hồi kí trong trần thuật sự kiện và nêu cảm nghĩ của mình. II. ĐỀ VĂN LUYỆN TẬP Đề: Trong phần trích được học, cách tổ chức lời văn thành những đoạn ngắn có tác dụng gì ? Chọn và phân tích một đoạn văn tiêu biểu cho cách viết đó của tác giả. GỢIÝ Trong phần trích được học, lời văn được tổ chức thành những đoạn ngắn. Có đoạn gồm chục câu vãn, đoạn vài câu, đoạn chỉ có một câu. Tuy vậy, các đoạn văn đó không tồn tại rời rạc mà có liên quan tất yếu với nhau bởi mạch ngầm nội dung xuyên suốt từ bên trong. Khi được ngắt ra thành từng đoạn ngắn, các ý cần diễn tả, thể hiện trở nên mạch lạc, sáng rõ, làm nổi bật những nét lớn của cục diện thời cuộc, những hoạt động chính của đất nước, những quyết sách sáng suô't của Đảng, Chính phủ và Bác Hồ. Khung cảnh nước ta những ngày đầu sau Cách mạng thực sự là cảnh chiến trường ngổn ngang với bao kẻ thù, những khó khăn, tai ương chồng chất - nhận xét hoàn cảnh ấy cần có một cái nhìn rạch ròi, những nét phác họa chính xác, đứt khoát, từ đó nêu bật những hành động, những giải pháp đúng đắn. Thể hiện những ý tưởng ấy, các đoạn văn ngắn còn hợp với văn phong của một vị tướng, một người chỉ huy quân sự tài ba, quen với cái nhìn chiến cuộc ở những nét tổng thể. Sau đây là một đoạn văn tiêu biểu cho cách viết đó của tác giả: “Hạnh phúc mà Người muốn đem lại cho dân là một niềm hạnh phúc trọn vẹn. Hạnh phúc đó không chỉ ở những thành quả mà hôm nay cách mạng vừa đem lại cho toàn dân. Hạnh phúc đó còn đang tiếp tục đến với nhân dân lao động trong cuộc đấu tranh để tiêu diệt tận cùng nguồn gốc mọi nỗi khổ đau của con người, xây dựng nên một xã hội mà mọi hiện tượng người bóc lột người đều hoàn toàn bị xóa bỏ. Trong cuộc đấu tranh vĩ đại ấy, Đảng và Hồ Chủ tịch đã chọn cho nhân dân ta một con đường ngắn nhất”. Đoạn văn đã nêu bật vấn đề cốt lõi của cách mạng, đó là cái mục đích lớn lao: hạnh phúc cho dân. Đoạn văn này có liên quan tất yếu với đoạn văn trước đó nói về nội dung Tuyên ngôn Độc lập (khẳng định Dân tộc nào cũng có quyền sông, quyền sung sướng và quyền tự do) và đoạn văn sau đó nói về việc giành lấy chính quyền và bảo vệ chính quyền (những việc để đem lại hạnh phúc cho dân). Với tầm nhìn khái quát, tác giả thấy rõ hạnh phúc cho dân không chỉ có ở cuộc cách mạng vừa thắng lợi mà còn được tiếp tục khẳng định ở cuộc đấu tranh lâu dài để tiêu diệt tận cùng nguồn gốc mọi nỗi khổ đau của con người. Tác giả còn gợi mở con đường ngắn nhất để thực hiện lí tưởng của cuộc đấu tranh vĩ đại ấy (con đường đi lên chủ nghĩa xã hội). Một đoạn văn ngắn đã thể hiện những tư tưởng lớn một cách logic. Đề". Viết một đoạn văn hình dung con người tác giả qua phần trích được học. GỢIÝ Qua phần trích được học, người đọc ít nhiều hình dung được con người tác giả. Đó là một nhà lãnh đạo có tư duy chính trị sắc sảo, tầm nhìn xa trông rộng, phân tích, khái quát tình hình toàn cục rất nhạy bén, tỉnh táo, sáng suốt. Nhà lãnh đạo ấy ý thức sâu sắc về sự thâm hiểm, xảo quyệt của kẻ thù, bằng cái nhìn khách quan, chân thực thấy rõ những khó khăn, nguy nan của nước Việt Nam mới, đồng thời thấu hiểu những vấn đề cấp thiết đặt ra với chính quyền của nhân dân (cơ cấu tổ chức, hình thức hoạt động, các giải pháp cần thực hiện để đạt tới mục tiêu, lí tưởng của cách mạng...). Đó cũng là một con người dạt dào tình yêu với đất nước, thương quý, cảm thông và nhiệt thành với đồng bào, tự hào, tin tưởng vào Đảng và Chính phủ, kính trọng, cảm phục lãnh tụ Hồ Chí minh - người cầm lái vĩ đại đưa con thuyền cách mạng việt Nam vượt qua sóng gió. Phần trích còn cho thấy tính cách của tác giả, một con người rất điềm tĩnh, từng trải, rất bình dị, khiêm nhường, không nói chút nào về mình, dù bản thân là người trực tiếp tham gia vào nhiều sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc. Có thể nói, tác giả không chĩ là một nhà lãnh đạo cách mạng tài ba mà còn là một con người có nhân cách lớn.