Soạn bài Sóng (Xuân Quỳnh, 1967)

SÓNG
Xuân Quỳnh
KIẾN THỨC Cơ BẢN
A. Giới thiệu
Xuân Quỳnh (1942 - 1988) tên khai sinh là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê Hà Tây, là một gương mặt thơ nữ tiêu biểu tiêu biểu nhất của thế hệ nhà thơ trẻ trong kháng chiến chông Mĩ.
Thơ Xuân Quỳnh là tiếng nói đầy cảm xúc và có sắc thái rất riêng, đậm nữ tính của một tâm hồn phụ nữ thông minh, sắc sảo, giàu yêu thương.
Cách diễn tả chân thực, tự nhiên cùng với cách cấu tứ giản dị nhưng chắc gọn, sắc sảo đã giúp cho thơ Xuân Quỳnh dễ đi vào tâm trí người đọc.
Sồng là một bài thơ xuất sắc của Xuân Quỳnh về tình yêu, được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi vùng biển Diêm Điền, in trong tập Hoa dọc chiến hào (1968).
Sóng là một tác phẩm tiêu biểu cho hồn thơ Xuân Quỳnh và được xem là một trong những bài thơ tình hay nhất của thơ hiện đại Việt Nam. Bài thơ thể hiện vẻ đẹp của một tâm hồn phụ nữ luôn chân thành, nồng hậu và dám trực tiếp bày tỏ khát vọng của mình trong tình yêu.
B. Đọc - hiểu văn bản
Nét đặc sắc bao trùin bài thơ
Tình yêu của Xuân Quỳnh đựợc thể hiện bằng hình tượng sóng. Mượn sóng biển để diễn tả tình yêu, đây không phải là một sáng tạo mới mẻ trong thơ. Cái hay là Xuân Quỳnh bộc lộ chân thực tình yêu của chính trái tim mình.
Gắn liền với hình tượng sóng là hình tượng em. Hai hình tượng này song hành với nhau suốt bài thơ, cùng biểu hiện những trạng thái xúc cảm, những khao khát mãnh liệt trong tâm hồn nhà thơ. Những nỗi niềm ấy nối tiếp nhau, trăn trở, dào dạt như sóng biển.
Thể thơ năm chữ với những dòng thơ ngắt nhịp linh hoạt, sự trở đi trở lại của hình tượng “sóng”, sự. đan xen luân phiên xuất hiện của hai hình tượng sóng và em... đã tạo nên âm hưởng nhịp nhàng của bài thơ. Đó là nhịp điệu của sóng, mà cũng là nhịp diệu của tâm hồn, diễn tả sâu sắc những trạng thái tinh tế, phức tạp của tâm hồn Xuân Quỳnh trong tình yêu.
Bài thơ có thể chia làm ba phần
2.1. Hai khổ đầu\ mượn sóng đề diễn tả tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu.
Tình yêu là một trạng thái tâm lí phức tạp với những biến động đầy mâu thuẫn, cũng giông như sóng biển vừa dữ dội, ồn ào lại vừa dịu êm, lặng lẽ\
Dữ dội và dịu êm On ào và lặng lẽ,
Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể
Cũng như con sóng không chịu giam mình trong không gian chật hẹp của sông phải tìm ra không gian mênh mông của bể, tình yêu của Xuân Quỳnh khao khát vươn tới sự lớn lao, đích thực. Sông ở đây là ẩn dụ chỉ con người, sóng là ẩn dụ chỉ tâm thức tình yêu của người con gái. Con người không tự hiểu được tâm trạng của mình. Chỉ khi đến với tình yêu thì con người mới lí giải được tâm trạng của mình trước đây, và chỉ trong tình yêu con người mới thực sự hiểu tính cách của mình, mới tự đánh giá được mình. Đến với tình yêu, con người tìm thấy sự hài hòa trong bản thân mình, tìm thấy sự hoàn chỉnh
của chính mình, thậm chí trong trường hợp tốt đẹp nhất, có thể tìm được một “mình” mới thật hoàn thiện.
Xuân Quỳnh tự thức nhận tâm hồn mình để nhận ra khát vọng muôn thuở của nhân loại:
Ôi con sóng ngày xưa,
Và ngày sau vẫn thế,
Nỗi khát vọng tình yêu,
Bồi hồi trong ngực trẻ.
Tli'con sóng ngày xưa cho đến con sóng ngày sau, nhà thơ đã khái quát một cách giản dị mà sâu sắc khát vọng tình yêu của nhân loại ngàn đời, mà đặc biệt là khát vọng của những người tuổi trẻ.
2.2. Năm khổ tiếp theo', bộc lộ những trạng thái tâm hồn trong tình yêu.
Khổ 3, 4: băn khoăn lí giải cội nguồn của tình yêu.
Hình tượng sóng và em tiếp tục phát triển. Những ý nghĩ, những liên tưởng về biển, về sóng, về gió, và những câu hỏi liên tiếp diễn tả sự ngỡ ngàng của con người trước một tình cảm mới lạ không rõ từ đâu đến và chiếm lĩnh tâm hồn mình từ lúc nào:
Trước muôn trùng sóng biển,
Em nghĩ về anh, em,
Em nghĩ về biển lán,
Từ nơi nào sóng lên ?
Sóng bắt đầu từ gió.
Gió bắt đầu từ đâu ?
Em củng không biết nữa,
Khi nào ta yêu nhau.
Người con gái đang yêu đối diện với muôn trùng sóng bể mà nghĩ về tình yêu của mình, để rồi thấy tình yêu cũng bí ẩn như sóng biển, gió trời... Bao thế hệ của loài người đã đi tìm cách định nghĩa, giải thích tình yêu, đi tìm lời giải đáp cho những câu hỏi: Tình yêu là gì ?, Tình yêu đến từ bao giờ ?, Vì sao con người yêu nhau ?,... Đã có bao nhiêu cách trả lời nhưng cuối cùng, dường như con người vẫn chưa hiểu nổi. Xuân Quỳnh không hề có ý định triết lí về tình yêu. Nhà thơ chỉ muôn đi tìm cội nguồn tình yêu của chính mình (Khi nào ta yêu nhau ?) và rồi lắc đầu “em cũng không biết nữa”. Cái lắc đầu thành thật, hồn nhiên và rất phụ nữ ấy lại nói lên một quy luật muôn đời: lí trí con người không bao giờ có thể cắt nghĩa được sự huyền diệu và bí ẩn của tình yêu. (Xuân Diệu, “ông hoàng của thơ tình”, trước đó cũng đã viết: Làm sao cắt nghĩa dược tình yêu - Có nghĩa gì đâu một buổi chiều - Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt - Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiuỴ
Khổ 5, 6: nỗi nhớ và sự thủy chung.
+ Tình yêu thật bí ẩn, con người không hiểu được. Nhưng hoàn toàn có thể biết rằng: yêu là nhớ. Đã có bao vần thơ tuyệt diệu viết về nỗi nhớ, nỗi tương
tư của tình yêu. Tình yêu bao giờ cũng đi liền với nỗi nhớ. Xuân Quỳnh mượn “sóng nhớ bờ” để diễn tả nỗi nhớ của tình yêu:
Con sóng dưới lòng sâu,
Con sóng trên mặt nước,
Ôi con sóng nhớ bờ,
Ngày đêm khôhg ngủ được.
Dưới lòng sâu hay trên mặt nước, ngày cũng như đêm, con sóng có bao giờ ngừng vỗ ? Nỗi nhớ của tình yêu thao thức trong mọi không gian và thời gian. Khi kín đáo sâu sắc, khi bộc lộ sôi nổi, nhưng dù lặng thầm hay sôi nổi, tình yêu và nỗi nhớ bao giờ cũng thường trực trong lòng, không một phút nào nguôi. Điều đó thể hiện qua cách điệp ngữ: con sóng được nhắc lại ba lần liên tiếp trong một khổ thơ.
Tuy nhiên, với Xuân Quỳnh, như thế vẫn còn chưa đủ. Em phải trực tiếp thổ lộ:
Lòng em nhớ đến anh,
Cả trong mơ còn thức.
Thức cả trong mơ, câu thơ diễn tả đến tột cùng nỗi nhớ. Nỗi nhớ không chỉ ngự trị ý thức mà còn đi vào cả trong vô thức, ở bài thơ Thuyền và biển, Xuân Quỳnh cũng diễn tả thật cảm động tình yêu và nỗi nhớ: Những ngày không gặp nhau, - Biển bạc đầu thương nhớ - Những ngày không gặp nhau, - Lòng thuyền đau rạn vỡ... - Vì tình yêu muôn thuở - Có bao giờ đứng yên.
+ Tình yêu của người phụ nữ, tình yêu đích thực của con người là tình yêu duy nhất, tình yêu khiến cho trái tim người đang yêu như kim chỉ nam lúc nào cũng chỉ hướng về một phương duy nhất - phương anh:
Dầu xuôi về phương bắc,
Dẫu ngược về phương nam,
Nơi nào em cũng nghĩ,
Hướng về anh - một phương-.
Bình thường, người ta nói ngược bắc - xuôi nam. Xuân Quỳnh nói ngược lại: xuôi về phương bắc, ngược về phương nam. Phải chăng sự cách xa trong tình yêu dù vì bất cứ lí do gì cũng đều là nghịch lí, vì thế mà ngược thành xuôi (xuôi về phương bắc), xuôi thành ngược (ngược về phương nam) 1 Hay bởi vì, trong trái tim người con gái, đất trời rộng lớn chỉ có duy nhất một phương anh, nên dẫu bắc hay nam, xuôi hay ngược, cũng đều không còn ý nghĩa gì nữa ? Cách đảo vị trí này cũng là một sáng tạo độc đáo của Xuân Quỳnh làm cho câu thơ hàm súc, ý vị hơn, diễn tả thật sâu sắc nỗi nhớ và sự thủy chung trong tình yêu.
- Khổ 1: Tình yêu gắn liền với sự tin tưởng. Dầu cuộc đời có ngược - xuôi đầy trắc trở, Xuân Quỳnh vẫn tin tưởng mãnh liệt vào sự chiến thắng của tình yêu:
Ớ ngoài kia đại dương,
Trăm ngàn con sóng đó,
Con nào chẳng tới bờ,
Dù muôn vời cách trở.
Con sóng - tình yểu của Xuân Quỳnh cũng như bao nhiêu con sóng khác, chắc chắn sẽ vượt qua “muôn vời cách trở" để đến được với bờ. Đến lức ấy, sóng mới thôi thao thức. Tình yêu đích thực luôn khao khát đến được bến hờ của hạnh phúc và luôn tin tưởng vào hạnh phúc.
2.3. Hai khổ cuối', cảm nghĩ về tình yêu và thời gian.
Tình yêu của Xuân Quỳnh không thiếu những suy tư:
Cuộc đời tuy dài thế,
Năm tháng vẫn đi qua,
Như biển kia dẫu rộng,
Mây vẫn bay về xa.
Nhà thơ đang đốì diện với sự trôi chảy của thời gian và sự vô cùng vô tận cửa không gian mà suy tư về kiếp người ngắn ngủi, nhỏ bé. Khi viết những câu thơ này, Xuân Quỳnh còn trẻ (25 tuổi), nên thấy cuộc đời còn dài. Cuộc đời rất dài nhưng rồi cũng qua đi vì năm tháng không ngừng trôi chảy. Tình yêu của con người nhiều khi không vượt nổi thời gian và phai tàn theo năm tháng. Chính Xuân Quỳnh sau này cũng lo lắng sự phai tàn, đổi thay của tình yêu: Lời yêu mỏng mảnh như màu khói - Ai biết lòng anh có đổi thay ? (Hoa cỏ may).
Tuy nhiên, ở bài thơ “Sóng”, Xuân Quỳnh không lo âu, mà ngược lại, càng thêm tin tưởng vào cuộc đời, vào một tình yêu vĩnh cửu. Khát vọng tình yêu thôi thúc nhà thơ vượt qua những giới hạn của đời người để bất tử hóa tình yêu:
Làm sao được tan ra,
Thành trăm con sóng nhỏ,
Giữa biển lớn tình yêu,
Để ngàn năm còn vỗ.
Tan thành trăm con sóng, đó là khát vọng sông, khát vọng yêu, khát vọng hiến dâng trọn vẹn, mãnh liệt và thủy chung. Đó còn là khát vọng vĩnh cửu hóa tình yêu bằng cách làm cho tình yêu của mình trở nên rộng lớn hơn. Tình yêu của Xuân Quỳnh khát khao hòa nhập vào tình yêu lớn của cuộc đời để trở thành một tình yêu vĩnh hằng.
Trước Xuân Quỳnh, đã có không ít những nhà thơ nữ viết về tình yêu, nhưng hiếm có ai dám bày tỏ trực tiếp và mãnh liệt như Xuân Quỳnh. Dám nói thật lòng mình, điều đó chứng tỏ nhà thơ không những có niềm tin vào cuộc đời mà còn vững tin ở chính mình. Con sóng Xuân Quỳnh dẫu có tan ra thành trăm con sóng nhỏ giữa biển lớn tình yêu, giữa biển lớn cuộc đời, thì vẫn cứ là con sóng Xuân Quỳnh vỗ mãi đến ngàn năm.
c. Tổng kết
Qua hình tượng sóng và em, bằng ngôn ngữ trong sáng, giản dị, bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Từ đó, thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn của con người.
II. ĐỀ VĂN LUYỆN TẬP
Đềi Phân tích bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh nhằm làm rõ vẻ đẹp đặc sắc của hình tượng “sóng”.
BÀI VIẾT GỢI Ý
Từ một cô diễn viên múa xinh đẹp, tài năng, Xuân Quỳnh đã bước vào địa hạt của thi ca với hành trang là tiếng nói của một trái tim chân thành và đam mê, luôn rực cháy chất trẻ trung mãnh liệt, khao khát được sống hết mình và yêu hết mình. Thơ là tình yêu, là định mệnh của Xuân Quỳnh, là mốì dây ràng buộc nhà thơ, là động lực giúp Xuân Quỳnh vượt qua những trắc trở của cuộc đời. Thơ Xuân Quỳnh chinh phục tuổi trẻ ngay từ những bài đầu tiên bằng những xúc cảm nồng nàn và con sóng thơ ấy vẫn còn rung động nhiều thế hệ thanh niên. Một phong cách thơ đã định hình ngay từ bài Sóng ra đời giữa những năm tháng chiến tranh chông Mĩ ác liệt. Người đọc có thể nhận ra vẻ đẹp tâm hồn giàu nữ tính của Xuân Quỳnh được gửi gắm vào hình tượng sóng, lắng sâu những suy tư, dạt dào khát vọng.
Nét đặc sắc của bài thơ là đem đến cho người đọc cảm nhận mới mẻ quanh một đề tài muôn thuở. Đã có rất nhiều nhà thơ từ xưa tới nay, từ phương Tây đến phương Đông đã nói lên những suy tưởng triết học, những xúc cảm trước biển, mỗi người một vẻ. Với Xuân Quỳnh, sóng là hiện thân của một sức sông thiên nhiên bền bỉ, là sự tồn tại vĩnh hằng của vũ trụ, trở thành nguồn thi hứng bất tận cho tình yêu lên tiêhg. Trong môi tương quan bền chặt với con người, “Sóng” của Xuân Quỳnh còn là suy ngẫm, tâm tư rất riêng của nhà thơ giãi bày với cuộc đời, để từ đó nhận ra một tâm hồn thơ nữ giàu cá tính. Bài thơ đã vượt ra không khí của hiện thực chiến tranh, vượt qua cái chết và khổ đau để ca ngợi sự sông vĩnh cửu của tình yêu, tạo thêm một nét đáng yêu của con người thời đại chông Mĩ - biết yêu thương, chung thủy và tìm ra lẽ sông tô't đẹp trên cơ sở sự hài hòa những quan hệ Riêng - Chung.
Sóng trước hết là biểu hiện của một cái Tôi ý thức rất rõ về mình:
Dữ dội và dịu êm On ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể
Từ một hiện tượng tất yếu của tự nhiên, Xuân Quỳnh muôn tạo một cái nhìn giản đơn nhưng không kém phần sâu sắc về các mặt tương phản nhưng thông nhất của vũ trụ. Ba hình ảnh sông, sóng, bể như là những chi tiết bổ sung cho nhau: sông và bể làm nên đời sóng, sóng chỉ thực sự có đời sông riêng khi ra với biển khơi mênh mang thăm thẳm. Mỗi một lần cảm nhận về sóng là lại một lần Xuân Quỳnh hướng cảm nhận ấy vào việc khám phá quy luật của đời người, quy luật của tình yêu, bằng tất cả suy tư, rung động và khát vọng, trăn trở trên mỗi dòng thơ.
Tất cả các khía cạnh tương phản dữ dội - dịu êm, ồn ậo - lặng lẽ tạo nên một cái nhìn mang tính triết lí về hình tượng sóng. Nhưng đó cũng là xúc cảm được bộc lộ nguyên vẹn, như bản năng sông tự nhiên được phơi bày trần trụi không che đậy. Mạch sóng mạnh mẽ như bứt phá không gian chật hẹp để khát khao một không gian lớn lao, cùng khát vọng tự khám phá chính mình. Hành trình tìm ra tận bể của sóng chất chứa sức sống tiềm tàng, là một hành trình bền bỉ vươn tới giá trị tuyệt đích của chính mình.
Những băn khoăn của Xuân Quỳnh trước muôn trùng sóng bể, trong mối quan hệ mật thiết đời sóng - đời người, đã đọng thành câu hỏi gửi vào muôn trùng:
Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu?
Em củng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau?
Trong hành trình tìm kiếm cõi vô biên, điểm xuất phát của sóng tưởng chừng đã đưọc lí giải bằng nguyên tắc thông thường giản đơn duy lí: sóng bắt đầu từ gió. Nhưng tình cảm lại không chấp nhận sự có mặt của lí trí nên những băn khoăn lại nốì tiếp cho đến lúc không thể giải đáp (và cũng không cần giải đáp) bằng lí trí, đó cũng là lúc tầng tầng lớp lớp nghĩa của sóng hiện ra: con sóng của biển khơi tạo ra sóng thơ, con sóng thơ dào dạt của tâm hồn làm xuất hiện con sóng của tình yêu bất tận. Và khi đã thành sóng tình thì không bao giờ có thể lí giải được tình yêu có từ nơi đâu ?. Những liên tưởng điệp trùng dào dạt đã nôi kết được con người với không gian biển khơi xa xanh thanh khiết không lời. Mạch suy tư chuyển thành mạch xúc cảm nồng cháy cửa trái tim khắc khoải với tình yêu.
Cảm nhận thời gian gắn với khát vọng tình yêu sóng của ngày xưa và ngày sau không đổi. Gắn với thế giới riêng tư của Anh và Em, lại là cặp hình ảnh sóng - bờ. Cùng cảm xúc này, trước Xuân Quỳnh 5 năm (1962), Xuân Diệu viết:
Như hôn mãi ngàn năm không thỏa Bởi yêu bờ lắm lắm, em ơi!
Như một quy ước thông thường, Xuân Diệu đã gắn tính cách của một người đàn ông mạnh mẽ, đắm say vào con sóng ngàn năm. Nhưng sóng của Xuân Quỳnh lại theo chiều liên tưởng ngược lại: đầy nữ tính, gắn với em - cái tôi trữ tình của nhà thơ:
Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức
Không chỉ là bóng dáng bên ngoài mà sóng còn là thế giới bên trong của người thiếu nữ rạo rực với tình yêu. Cũng không phải tham lam ngàn năm không thỏa như con sóng tình Xuân Diệu mà con sóng Xuân Quỳnh sâu kín, tinh tế hơn trong một nỗi nhớ cháy lòng của tình yêu. Nỗi nhớ thường trực trong thời gian của một ngày đêm nhưng đủ sức dồn nén dung lượrig tình yêu của cả một đời người. Nỗi nhớ không chỉ có mặt trong thời gian được ý thức mà còn gắn với tiềm thức - thời gian trong mơ. Vị ngọt ngào mê đắm của tình yêu lan tỏa trong cách nói nghịch lí trong mơ còn thức. Đã thực sự lột tả vẻ đẹp - bản chất của con sóng Xuân Quỳnh, không kém phần mạnh mẽ đắm say, thêm vào đó là độ lắng sâu của tâm hồn phụ nữ.
Tâm hồn Xuân Quỳnh đã thật sự hóa thân vào con sóng biển khơi, để tiếp tục hành trình tìm kiếm giá trị cao cả của Tình yêu:
Dẫu xuôi về phương Bắc . Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh một phương
Cả khổ thơ là sự bao quát không gian bao la, mở ra không gian tâm hồn Xuân Quỳnh. Thế giới của Anh và Em không giới hạn chiều dài Bắc - Nam, không khoanh vùng địa bàn mà nơi nào cũng có nỗi nhớ thường trực của tình yêu vĩnh viễn. Thế giới ấy thật gần gũi với ca dao:
Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ Nhớ ai ai nhớ hây giờ nhớ ai
Xuân Quỳnh đã tiếp nhận nỗi nhớ tình yêu ấy bằng tất cả sự nhạy cảm của lứa tuổi đôi mươi và khẳng định cho một cái tôi của con người luôn vững tin ở tình yêu. Xuân Quỳnh hướng hẳn về anh một phương.
Hành trình tỉnh yêu cũng là hành trình tự thử thách của lòng kiên trì bền bỉ để đạt mục đích của mỗi một cá nhân. Những suy tư, tâm trạng, xúc cảm đã chắp cánh cho một khát khao hòa nhập của nhà thơ:
Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ
Từ thế giới một người đến thế giới nhiều người, không gian của sóng thực sự được mở rộng, lan tỏa trong cảm xúc bay bổng của ước mơ. Cái nhìn về cuộc đời của Xuân Quỳnh thật nhân hậu và nồng nàn. Cuộc đời là biển lớn tình yêu, kết tinh vị mặn ân tình, được tạo nên và hòa lẫn cùng trăm con sóng nhỏ. Trong quan niệm của Xuân Quỳnh, số phận cá nhân không thể tách khỏi cộng đồng. Sóng không phải là biểu tượng của một cái tôi ngạo nghễ và cô đơn như thơ lãng mạn. vẻ đẹp của mỗi con sóng thật sự hài hòa với không gian sinh tồn biển khơi. Khát vọng lớn nhưng trong cách nói Xuân Quỳnh lại rất khiêm nhường: trăm con sóng nhỏ như là sự tổng hòa những vẻ đẹp khác nhau để tạo thành hiển lớn. Mỗi một quan hệ riêng tư sẽ làm đẹp thêm cho lẽ sông thời đại Người yêu người, sống để yêu nhau (Tô" Hữu). Đó không chỉ là tinh thần của con người thời đại chông Mĩ mà còn là âm vang của một tấm lòng luôn tha thiết với sự sông, với tình yêu. Đại lượng thời gian ngàn năm gắn với đời sóng gắn liền với nhận thức sâu xa của một con người luôn mong muôn được hòa ca trong bản đại hợp xướng tình yêu. Mỗi con sóng góp một âm vang, trăm con sóng tạo thành những hợp, âm ca ngợi cuộc sống. Khổ thơ kết là những lời ngợi ca biển cả, với tất cả nỗi lòng trân trọng những giá trị cao cả, tot đẹp mà cuộc sông đã ban tặng.
Cái nhìn trước biển của Xuân Quỳnh gắn với hành trình con sóng, với bao suy tư sâu sắc, cảm xúc chân thành và khát vọng mãnh liệt đã làm đẹp thêm thế giới tình yêu. Ngôn ngữ giản dị, đời thường đã chuyển tải tâm tình Xuân Quỳnh đến với mọi người, giúp những người đã yêu, đang yêu và sẽ yêu khám phá vẻ đẹp tình yêu qua từng cung bậc của cảm xúc thơ.
Sau này, Xuân Quỳnh còn trở lại nhiều lần với biển và sóng, với sự cảm nhận ngày càng già dặn, từng trải hơn. Nhưng con sóng thơ Xuân Quỳnh vẫn giữ được chất khỏe khoắn, sức sống tràn trề và cảm xúc nồng đượm của lứa tuổi thanh xuân trong bài thơ sóng. Tình Yêu đã tạo nên một khuôn mặt thơ nữ đầy bản lĩnh Xuân Quỳnh, và chất nữ tính lắng sâu đã tạo nên độ hấp dẫn của Sóng và thơ Xuân Quỳnh nói chung.
Trong biển lớn tình yêu cuộc đời hôm nay, đã có biết bao con sóng đã tới bờ, đang tới bờ và tìm về bờ. Tình yêu vẫn luôn luôn là đề tài hấp dẫn với mọi lứa tuổi, để mọi người đi tìm những lới giải đáp cho ẩn số tình yêu trong một hành trình tìm kiếm không mệt mỏi. Sóng của Xuân Quỳnh vẫn vỗ những nhịp yêu thương, giúp những người đang yêu thêm tự tin vào chính mình, bởi thế giới của Anh và Em cũng là thế giới của những con người biết tìm ra ý nghĩa của sự sông thiêng liêng. Sông là được yêu, Yêu. là sông hết mình với cuộc đời vón rất nhiều yêu thương.
Đề: Anh (chị) cảm nhận như thế nào về âm điệu của bài thơ Sóng ? GỢIÝ
Âm điệu là hiệu quả của chuỗi âm thanh có độ cao khác nhau gây được một ấn tượng, một cảm giác nào đó. Âm điệu là yếu tố quan trọng góp phần tạo nên sự hấp dẫn của một thi phẩm. Không ít trường hợp, bài thơ lôi cuốn người đọc ngay từ lần đọc đầu tiên nhờ âm điệu của nó, cho dù người ta chưa hiểu được thông điệp mà tác giả của nó đã gửi gắm.
Âm điệu của bài thơ Sóng trước hết được tạo nên bởi sự sắp xếp, tổ chức các hình ảnh, ngôn từ. Xuân Quỳnh miêu tả hình ảnh con sóng biển để diễn tả tâm trạng nhiều sắc thái xúc cảm của người con gái đang yêu, khi thì nhớ thương, lúc thì hờn giận,... Những xúc cảm đó đan xen và tiếp nõì nhau không dứt trong tâm hồn nhân vật em. Và chúng được tác giả thể hiện qua những câu thơ có sự hô ứng, tương xứng nhau. Đồng thời, nhà thơ tận dụng tốì đa nghệ thuật trùng điệp để tạo nên những câu thơ có âm điệu nhịp nhàng, hồi hoàn dường như kéo dài vô tận. Âm điệu này dễ khiến người đọc liên tưởng đến những đợt sóng biển trập trùng ngày đêm đuổi theo nhau vô tận ngoài đại dương. Điều đó có thể nhận thấy ngay ở khổ thơ mở đầu:
Dữ dội và dịu êm Ôn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể
Đồng thời âm điệu của bài thơ này có phần quan trọng còn được tạo ra bởi chính thể thơ ngũ ngôn. Thể thơ này có khả năng biểu đạt sự hồi hoàn, nhịp nhàng. Bài Ông đồ của Vũ Đình Liên, bài Biển của Xuân Diệu đều được viết theo thể thơ năm chữ.
Dĩ nhiên khi nói đến âm điệu của bài thơ, điều chính yếu không thể bỏ qua là nội dung xúc cảm của tác giả. Điều đáng nói ở đây là nội dung đó đã được thể hiện bằng việc tổ chức ngôn từ, chọn lựa các hình ảnh và bằng một thể thơ thích hợp, trước hết tạo được âm điệu để thể hiện hiệu quả nhất xúc cảm của thi sĩ.
Đề: Có ý kiến cho rằng bài thơ “Sóng” là lời “tự hát” của một con tim khao khát tình yêu. Anh (chị) nhận xét thế nào về người phụ nữ trong bài thơ ?
GỢI Ý
Người phụ nữ trong bài thơ có tình yêu nồng nàn, say đắm, nhạy cảm trước sự trôi chảy của thời gian, luôn khát khao một tình yêu có sự hiến dâng trọn vẹn, thủy chung tuyệt đốì và tồn tại vĩnh hằng.
Đồng thời, đây là con người rất mực chân thành và đầy bản lĩnh, dám “tự bạch” những khao khát thầm kín, mãnh liệt của mình. Đây là con người tin vào cuộc sông, tin vào chính mình. Trước Xuân Quỳnh đã có không ít nhà thơ nữ viết về tình yêu lứa đôi, nhưng hiếm ai dám phơi trải lòng mình một cách mãnh liệt, trực tiếp, chân thành như ở ài thơ “Sóng”.
TƯ LIỆU THAM KHẢO
Sóng của Xuân Quỳnh - Một trái tim yêu
Trong thiên nhiên vũ trụ, biển và sóng là hiện thân sinh động của sự sông mãnh liệt, vĩnh hằng. Phải chăng vì thế, qua ngòi bút nhiều nhà thơ, biển và sóng đã trở thành những biểu tượng quen thuộc diễn tả sự dâng đầy, nỗi khát khao, niềm sục sôi mê đắm của sức sống, của tình yêu. Sóng của Xuân Quỳnh cũng nằm trong trường hợp ấy. Thế nhưng qua trái tim yêu của người phụ nữ này, bài thơ lấp lánh một vẻ đẹp riêng và ngót 30 năm nay, từ lúc ra đời, từng làm thổn thức trái tim bao người trẻ tuổi, trẻ lòng. Âu đó cũng chứng tỏ cái quy luật muôn đời của giá trị nghệ thuật: cùng vận dụng một chất liệu nhưng nếu nghệ sĩ nào gửi trọn vào đấy càng nhiều máu thịt của tâm hồn, của cuộc đời mình thì tác phẩm càng có sức sông lâu bền.
Đến với Sóng, ta bắt gặp một tâm hồn phụ nữ dạt dào và chủ động trong tình yêu. Không còn phải dè dặt, bóng gió như phần đông phụ nữ thời trước, không tự trói buộc lòng mình, người phụ nữ ở đây đã mạnh dạn, chủ động giãi bày một tình yêu đắm say, sáng trong và chung thuỷ. Nhân vật trữ tình - người phụ nữ đang yêu ở đây là sóng - sóng khao khát, sóng tìm đêh và trở về với bờ "dù muôn vời cách trở" chứ không phải bờ lặng yên và đón nhận. Con sóng dưới lòng sáu. Con sóng trên mặt nước. Ôi con sóng nhớ bờ. Ngày đêm không ngủ được. Lòng em nhớ đến anh. Cả trong mơ còn thức. Thật hạnh phúc cho người đàn ông nào được nhớ đến như vậy ! Nhớ đến mức ấy chắc không ít, nhưng lại ít có người phụ nữ dám tường tận đi hết cõi lòng mình, dám cả gan phơi trải như thế mà không sợ bị "giảm giá" ! Lôi cấu tứ cùng những hình ảnh thơ kiểu này chỉ có thể xuất hiện trong không khí dân chủ của thời đại xã hội mới. Nhìn từ phía khác, đó cũng là một minh chứng sinh động cho sức mạnh của tình yêu. Một tình yêu mãnh liệt khiến con người ta tự nhiên vượt khỏi các thói quen, những giới cách của ước lệ.
Bất cứ bài thơ nào, đặc biệt là thơ tình yêu, cũng chỉ có sức sông thực sự khi ấm nóng một cuộc đời, một dâ'u ấn, một giọng điệu riêng. Sóng thể hiện tình yêu của lớp người phụ nữ mới ngày nay và vẻ sắc độc đáo của tâm hồn thơ Xuân Quỳnh. Phải chăng cuộc đời sớm mất mát, nhiều bất hạnh éo le đã khiến cho Xuân Quỳnh luôn khao khát tình thương, tình yêu, lại vừa tạo ở chị một nghị lực, một ý thức suy ngẫm, trăn trở. Sông không hiểu nổi mình. Sóng tìm ra tận bể', Sóng bắt đầu từ gió. Gió bắt đầu từ đâu. Trong chiều sâu tâm hồn người phụ nữ đang yêu vẫn có băn khoăn, vẫn có ý thức trăn trở truy tìm cội nguồn của tình yêu. Mê đắm mà tỉnh táo, biết nghĩ, có trách nhiệm với tình yêu của mình - Đó là nét đặc biệt đáng quý của trái tim yêu dạt dào trong Sóng. Có lẽ bởi vậy, ngay từ lúc mở đầu bài thơ, Xuân Quỳnh đã phát hiện ra sự tương hợp giữa tâm hồn một người con gái đang yêu với trạng thái hay chứa đựng những đôi cực của sóng: Dữ dội và-dịu êm, ồn ào và lặng lẽ. (Từ đó bài thơ cứ nhịp nhàng phát triển theo hàng loạt đốì sánh trên nhịp ngắt của thể thơ năm chữ gợi lên hình tượng những con sóng). Sóng và sức mạnh của sóng là nỗi bí ẩn muôn đời cũng như quy luật của tình yêu, một quy luật không thể nào cắt nghĩa. Trong băn khoăn truy tim ngọn nguồn của tình yêu, nhà thơ đã nghĩ - nghĩ nhiều về biển lớn, về anh, ém, về cuộc đời. Có điều, tìm và nghĩ không phải vì nghi ngờ, không phải để nghi ngờ mà để hiểu sâu sắc hơn và yêu mê đắm hơn. Con sóng tới bờ qua muôn vời cách trở bao giờ cũng là con sóng bền bỉ, mãnh liệt, con sóng biết quý trọng hạnh phúc tình yêu hơn tất cả. Trước đó mấy năm, Xuân Diệu cũng đã dùng hình tượng biển xanh, con sóng, bờ cát trắng để bộc lộ một tình yêu nồng nàn, vĩnh cửu. Con sóng trong bài thơ Biển cũng là một hình tượng ẩn dụ và nhịp điệu của sóng cũng là nhịp điệu của trái tim, của tầm hồn người đang yêu:
’ Anh xin làm sóng biếc Hôn mãi cát vàng em Hôn thật khẽ, thật êm Hôn êm đềm, mãi mãi Đã hôn rồi, hôn lại Cho đến mãi muôn đời Đến tan cả đất trời Anh mới thôi dào dạt...
Từ đầu đến cuối, Biển của Xuân Diệu chỉ bộc lộ một tình yêu khi lặng lẽ mơ màng, khi êm đềm, khi ào ạt trong khao khát ngàn năm không thoả. Bên cạnh sự dữ dội và dịu êm, ồn ào và lặng lẽ, bên cạnh nỗi khát khao mãnh liệt và niềm mong ước hoá thân vào biển lớn tình yêu vĩnh hằng, Sóng của Xuân Quỳnh còn mang theo ý thức suy ngẫm, trăn trở, mang theo niềm hạnh phúc sau khi vượt qua muôn trùng cách trở. Một tình yêu như vậy, phải chăng càng đáng quý, nâng niu ?
Lê Quang Hưng