Soạn bài Chí anh hùng (trích truyện Kiều)
CHÍ KHÍ ANH HÙNG (Trích “Truyện Kiều”) Nguyễn Du A. KIẾN THỨC Cơ BẢN Giới thiệu Cuộc đời Kiều tưởng như bế tắc hoàn toàn khi lần thứ hai rơi vào lầu xanh thì Từ Hải bỗng xuất hiện và đưa Kiều thoát khỏi cảnh ô nhục. Hai người sông hạnh phúc “Trai anh hùng, gái thuyền quyên - Phỉ nguyền sánh phượng đẹp duyên cưỡi rồng”. Nhưng Từ Hải không bằng lòng với cuộc sôhg êm đềm bên cạnh nàng Kiều tài sắc, chàng muốn có sự nghiệp lớn nên sau nửa năm đã từ biệt Kiều ra đi. Đoạn “Chí khí anh hùng”, trích từ câu 2213 đến câu 2230 trong “Truyện Kiều”, cho thấy chí khí của Từ Hải. Đọc - hiểu văn bản Bôn câu đầu : người anh hùng “động lòng bôn phương”. Từ Hải rất yêu thương Thúy Kiều, nhưng tình yêu không làm nguôi được chí khí lớn lao của người anh hùng. Cho nên sau một thời gian êm đềm hạnh phúc với Thúy Kiều, Từ lại thèm khát cuộc sông vẫy vùng : Nửa năm hương lửa đang nồng, Trượng phu thoắt đã động lòng bốn phương. Người xưa thường nói “Nam nhi chí tại bốn phương”. “Động lòng bốn phương” tức là thức dậy cái chí vẫy vùng, tung hoành ngang dọc của đấng trượng phu anh hùng. Chữ “thoắt" diễn tả một sự thức dậy thật bất ngờ và mạnh mẽ, không gì kiềm chế được. Vừa “động lòng bốn phương” thì toàn bộ tâm trí đã hướng về trời bể mênh mang, và lập tức ở vào tư thế một mình với thanh gươm yên ngựa mà lên đường thẳng rong. Hình ảnh thơ vừa lớn lao, vừa mạnh mẽ diễn tả chí khí và tư thế hiên ngang của người anh hùng - một tư thế ra đi dứt khoát, không bận bịu, vương vấn thê nhi. Mười hai câu tiếp theo : Từ Hải và Thúy Kiều trong phút tiễn biệt. Kiều không nài Từ ở lại mà chỉ xin được đi theo Từ Hải : Nàng rằng : “Phận gái chữ tòng, Chàng đi', tliiếp cũng một lòng xin đi”. Kiều nói chỉ có hai dòng, Từ Hải nói đến mười dòng. Chàng nói một mạch, dường như Từ cô' tình nói để Kiều không bịn rịn thêm nữa. Những lời nói của Từ Hải thể hiện rõ tính cách của nhân vật anh hùng. + Đó là con người có chí khí phi thường. Từ Hải là con người của sự nghiệp phi thường, không thể đắm mình trong chốn buồng khuê. Đang ở trong cảnh hạnh phúc nồng nàn, chàng “thoắt đã động lòng bốn phương", tiếng gọi của sự nghiệp thức tỉnh chàng từ bên trong. Sự nghiệp đổì với chàng là trên hết. Nó chẳng những là ý nghĩa của sự sống, mà còn là điều kiện để thực hiện những ước ao mà người tri kỉ đã gửi gắm, trông cậy ở chàng. Do vậy mà không chút bịn rịn, không có những lời than vãn lúc chia biệt. Thêm nữa, trong lời trách người tri kỉ chưa thoát khỏi thường tình nhi nữ còn bao hàm cái ý khuyên Kiều hãy vươn lên tình cảm tầm thường để làm vợ một anh hùng, như thế mới là “tâm phúc tương tri". Cho nên sau này trong nỗi nhớ thương của Kiều : “Cánh hồng bay bổng tuyệt vời - Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm", không chỉ có sự mong chờ người yêu xa cách, mà còn có cả sự trông chờ sự nghiệp của Từ Hải. + Đó còn là con người rất mực tự tin. Trước đây, Từ Hải ngang nhiên xem mình là người anh hùng, tất cả sự nghiệp sau này như đã nắm chắc trong tay : Khen cho con mắt tinh đời, Anh hùng đoán giữa trần ai mới già ! Một lời đã biết đến ta, Muôn chung nghìn tứ cũng là có nhau ! Giờ đây, xuất phát chỉ với thanh gươm, yên ngựa, Từ Hải đã khẳng định, muộn lắm thì cũng không quá một năm, nhất định sẽ trở về với một cơ đồ to lớn : Bao giờ mười vạn tinh binh, Tiếng chiêng dậy đất bóng tinh rợp đường. Làm cho rõ mặt phi thường, Bấy giờ ta sẽ rước nàng nghi gia. Bằng nay bốn bể không nhà, Theo càng thêm bận biết là đi đâu ? Đành lòng chờ đó ít lâu, Chầy chăng là một năm sau vội gì ! Và quả thật sau này Từ Hải đã trở về với một đạo quân hùng mạnh “Ngất trời, sát khí mơ màng - Đầy sông kình ngạc, chật đường giáp binh". Hai câu cuốỉ miêu tả tư thế ra đi mạnh mẽ, dứt khoát của Từ Hải. Chàng vừa nói xong đã “quyết lời dứt áo ra đi - Gió mây bằng đã đến kỉ dặm khơi". Đã đến lúc cánh chim bằng bay lên cùng gió mây. Cánh chim bằng là một hình ảnh ước lệ, tượng trưng cho khát vọng của những người anh hùng có bản lĩnh phi thường, khao khát làm nên sự nghiệp lớn. Không gian của người anh hùng không thể là chôn buồng khuê mà phải là “trời bể mênh mang”, là “gió mây”, “dặm khơi”. Từ Hải là hình ảnh thể hiện mạnh mẽ cái ước mơ vẫn âm ỉ trong cảnh đời tù túng của xã hội cũ. Từ Hải ra đi là để vẫy vùng cho phỉ chí. Chàng khát khao muôn được tung hoành trong bôn bể không nhằm mục đích giúp vua trị nước, mà để thỏa khát vọng tự do “nghênh ngang một cõi biên thùy”, và cũng là vì nỗi bất bình trước những số phận oan khổ như Thúy Kiều : “Anh hùng tiếng đã gọi rằng - Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha !”. Nguyễn Du đã thành công trong việc dùng từ ngữ, hình ảnh, biện pháp miêu tả theo khuynh hướng lí tưởng hóa để biến Từ Hải thành một hình tượng nhân vật lí tưởng, phi thường với những nét tính cách cụ thể, sinh động. Tổng kết Người anh hùng Từ Hải là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc của Nguyễn Du về các phương diện cảm hứng sáng tạo và ngliệ thuật miêu tả. B. Tứ LIỆU THAM KHẢO ... Anh hùng tiếng đã gọi rằng, Giữa dường dẫu thấy bất bằng mà tha. “Anh hùng” theo quan niệm đơn giản của Từ Hải là kẻ đồng hành cùng công lí. Việc múa gươm không quan trọng ở chỗ múa gươm mà cái chính là mục đích tôi thượng, tô'i cao của nó. Lập lại công bằng trong thiên hạ phải chăng là hoài bão của một đời người anh hùng dân dã ấy. Cho nên vấn đề mà Từ Hải và đội quân hùng hậu của chàng đối mặt là những bất bình, bất công của cả xã hội, vấn đề con người ở tầm vóc vĩ mô. Đặt cái việc giúp Thúy Kiều đền ơn, trả oán trong tầm vóc, quy mô ấy, nó trở thành nhỏ bé như cái móng tay. Cách nghĩ của Từ là thế, hành động của Từ là thế, nhưng ngay khi đã trở thành người tri kĩ của chàng, có phải đâu lúc nào Kiều cũng hiểu ? Nàng đã không hiểu tiếng gọi nào đã thôi thúc trái tim chàng sau khi hai người gắn bó “Nửa năm hương lửa đang nồng”. Nàng cũng không hiểụ vì sao mình phải ở lại đợi chờ, dành nhớ mong cho cuộc ra đi ấy : Nàng rằng : “Phận gái chữ tòng, Chàng đi, thiếp cũng một lòng xin di. Tử rằng : “Tâm phúc tương tri, Sao chưa thoát khỏi nữ nhi thường tình Đó là một cách sông đẹp. Cách sống ấy vượt ra khỏi mọi khuôn khổ trói buộc của đời thường để đạt tới mục tiêu cao cả có tính chất nhân đạo, nhân văn. Nếu chỉ là một người anh hùng, điều đó rõ ràng đáng trọng. Nhưng Từ lại là một anh hùng cái thế. Sự nghiệp to lớn ấy, con người kì vĩ ấy thêm bao nhiêu lần đáng ca ngợi nữa cho vừa !... Lê Bảo