Soạn bài Chiến thắng Mtao Mxây (Trích Đăm Săn)
SỬ THI ĐĂM SĂN A. KIẾN THỨC Cơ BẢN Giới thiệu : Khái niệm về thể loại sử thi trong văn học Việt Nam Sử thi là một thể loại đặc sắc của văn học dân gian các dân tộc thiểu sô" nói riêng, của văn học dân gian Việt Nam nói chung. Có hai tiểu loại sử thi dân gian : sử thi thần thoại và sử thi anh hùng. Sử thi thần thoại tập hợp những thần thoại cổ đại lẻ tẻ thành một chỉnh thể mà nhân vật trung tâm là các anh hùng văn hoá (người có công xây dựng và phát triển cộng đồng người). + Tác phẩm sử thi thần thoại là bộ “bách khoa toàn thư” phản ánh một cách cô đọng, khái quát vừa chân thực, cụ thể bức tranh rộng lớn về cả một thời kì lịch sử dài hình thành tộc người và đất nước. + Sử thi thần thoại có dung lượng đồ sộ gồm hàng ngàn câu thơ, khi diễn xướng có sự gắn kết tự nhiên yếu tố văn học với các yếu tố ca, múa cùng các yếu tố sân khấu sơ khai kềm theo nghi lễ, tín ngưỡng cổ sơ. Trình diễn sử thi thần thoại là một sinh hoạt văn hoá cộng đồng quan trọng của một số dân tộc. + Những sử thi thần thoại tiêu biểu là Để đất để nước của người Mường, Ẩm ệt luông của người Thái, Cây nêu thần của người Mơ-nông,... Sử thi anh hùng có nhân vật trung tâm là người anh hùng giỏi chiến đấu bảo vệ thị tộc, mở mang phạm vi cư trú của tộc người, đồng thời cũng giỏi lao động, chinh phục thiên nhiên, tổ chức đời sống cộng đồng. Cho đến nay, mới chỉ phát hiện được sử thi anh hùng ở khu vực Tây Nguyên. + Về tác phẩm thuộc tiểu loại sử thi anh hùng, mỗi tộc người Tây Nguyên có một cách gọi khác nhau : người Ê-đê gọi là khan, người Gia-rai gọi là liơ-ri, người Ba-na gọi là liơ-mon, người Mơ-nông gọi là ót-nơ-rông,... + Sử thi anh hùng là những tác phẩm tự sự có dung lượng lớn phản ánh xã hội Tây Nguyên đang ở giai đoạn tiền giai cấp, tiền quốc gia. Sự phân hoá giàu nghèo chưa sâu sắc, cá nhân còn gắn bó với cộng đồng thị tộc, quyền lợi và khát vọng của mỗi người cũng là quyền lợi và khát vọng của mọi người. Thời kì này thường xảy ra chiến tranh giữa các nhóm đồng tộc để tranh giành của cải, đất đai, quyền lực. Người đứng đầu một nhóm được gọi là tù trưởng (Mtao). Các tù trưởng được chia thành hai loại : tù trưởng nước (Mtao Ê a) và tù trưởng lửa (Mtao Puiỵ Tù trưởng nước làm giàu chủ yếu nhờ lao động sản xuất giỏi và còn giỏi lãnh đạo chiến tranh tự vệ của thị tộc mình. Tù trưởng lửa giàu lên phần nào do lao động sản xuất nhưng chủ yếu dựa vào chiến tranh cướp bóc các buôn làng đồng tộc khác. Các cuộc chiến tranh ấy, rút cục, lại có tác dụng tích cực : thúc đẩy quá trình hợp nhất các buôn làng lẻ tẻ của các nhóm đồng tộc rời rạc thành một tổ chức cộng đồng lớn hơn dưới sự cầm đầu của một tù trưởng có tài năng và uy tín bao trùm (thường thuộc loại tù trưởng nước). + Ớ thời kì này, việc tham gia chiến đấu và ý thức cần phải chiến thắng vì quyền lợi của cả cộng đồng được mỗi người tự giác coi là nghĩa vụ thiêng liêng. Tính cách, số phận của nhân vật anh hùng trong sử thi phản ánh rõ nét tính cách, số phận của cả tộc người, là biểu hiện tập trung đến mức cao nhất những gì thuộc về cộng đồng. + Sử thi anh hùng Tây Nguyên sử dụng một lối vãn xuôi có vần và nhịp điệu cân xứng, được hát - kể theo làn điệu nhất định bởi các nghệ nhân bán chuyên nghiệp, có kết hợp biểu hiện tình cảm qua nét mặt, điệu bộ nhại lại một sô' động tác của nhân vật, mô phỏng một số âm thanh được mô tả như tiếng chim hót, tiếng voi rông, tiếng va đập của khiên, giáo,... + Những sử thi anh hùng tiêu biểu là Đăm Săn, Đăm Di, Xinh Nhã, Khinh Dú của người Ê-đê, Đăm Noi của người Ba-na,... 2. Sử thi Đăm Săn Đây là tác phẩm nổi tiếng nhất trong kho tàng sử thi của dân tộc Ê-đê và của cả Tây Nguyên. Tác phẩm kể về những chiến công của người anh hùng Đăm Săn. Cốt truyện như sau : Sau khi về làm chồng hai chị em Hơ Nhị và Hơ Bhị, Đăm Săn trở nên một tù trưởng giàu có và uy danh lừng lẫy. Các tù trưởng Kên Kên (Mtao Grư), tù trưởng Sắt (Mtao Mxây) lừa lúc' Đăm Săn cùng các nô lệ lên rẫy, ra sông lao động sản xuất đã kéo người tới cướp phá buôn của chàng, bắt Hơ Nhị về làm vợ. Cả hai lần, Đăm Săn đều tổ chức đánh trả và đều chiến thắng, cứu được vợ và tịch thu của cải, đất dai của kẻ địch khiến oai danh của chàng càng lừng lẫy, bộ tộc càng giàu có. Một lần tình cờ gặp cây sơ-múc (cây thần vật tổ bên nhà vợ), Đăm Săn ra sức chặt đổ kì được. Liền đó, cả hai vợ đều chết và Đăm Săn phải tìm lốì lên trời xin thuốc thần cứu sống lại. ít lâu sau, Đăm Săn lại tìm cách vượt khó khăn lên trời hỏi con gái thần Mặt Trời về làm vợ. Tức giận vì bị từ chối, chàng bỏ về và bị chết ngập cả người lẫn ngựa nơi rừng sáp đen nhão như bùn nước. Hồn Đăm Săn biến thành con ruồi baỵ vào miệng chị gái là Hơ Âng khiến nàng có mang và sinh ra đứa con trai. Đó là Đăm Săn - cháu, lớn lên sẽ đi tiếp con đường của người cậu anh hùng. 3. Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” thuộc phần giữa của tác phẩm, kể chuyện Đăm Săn đánh thắng Mtao Mxây cứu vợ về. Đọc - hiểu văn bản : Hình tượng người anh hùng Đăm Săn Trong cuộc chiến đấu chông Mtao Mxây, Đăm Săn không hề đơn độc. Đi theo chàng còn có cả một đội quân hùng mạnh gồm đông đảo nô lệ (các thành viên thị tộc) “đông như bầy hươu bầy nai, lô' nhô' như đàn kiến cánh, như bầy kiến đen, như đàn mô'i trắng”, nhiều tù trưởng nổi tiếng có mối liên hệ với Đăm Săn (các tù trưởng nhà giàu người Bi, người Mơ-nông “đầu bịt khăn bỏ múi dài như đuôi vượn”), những người anh em bên dòng họ vợ (Y Sút và Y Sát, những người đã từng thay mặt chị em Hơ Nhị đi hỏi Đăm Săn về làm chồng, cũng lại đã từng theo Đăm Săn đi đánh Mtao Grư cứu Hơ Nhị về. Hai người này đều có tài ăn nói, trước cả hai lần Đăm Săn đi đánh kẻ thù, họ đều được cử đi kêu gọi các tù trưởng khác kéo đến hợp quân với Đăm Săn). Tác giả đã đặt Đăm Săn trên cái nền cảnh rộng lớn, hùng mạnh của cộng đồng. Bằng nghệ thuật so sánh bổ sung, tác giả sử thi làm nổi bật hình tượng nhân vật anh hùng : một mặt cá nhân anh hùng luôn gắn bó với cộng đồng và cũng được cộng đồng gắn bó cùng, mặt khác cá nhân anh hùng luôn kiệt xuất hơn đám đông, tiêu biểu cho sức mạnh của đám đông. Nhưng tác giả sử thi còn làm nổi bật hình tượng nhân vật anh hùng sử thi bằng cách đặt nó bên cạnh nhân vật địch thủ : người anh hùng luôn tài giỏi hơn địch thủ. Đó là nghệ thuật so sánh tương phản. Nghệ thuật so sánh tương phản được kết hợp với phép đòn bẩy. Tác giả sử thi cũng đã chú ý khắc hoạ Mtao Mxây là một tù trưởng giàu mạnh để làm nổi bật hình tượng Đăm Săn. Mtao Mxây không hề tầm thường : + “Nhà Mtao Mxây đầu sàn hiên đẽo hình mặt trăng, đầu cầu thang đẽo hình chim ngói. Ngôi nhà của lão tù trưởng nhà giàu này trông quả thật là đẹp. Cầu thang rộng một lá chiếu, người nô'i đuôi nhau lên xuống mà khiêng một cái ché đuê vẫn không sợ chật”. + Mtao Mxây “khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng áiih như cái cầu vồng. Trông hắn dữ tợn như một vị thần.”. + Lời lẽ của hắn đầy tự tin : “Ta như gà làng mới mọc cựa kliê, như gà rừng mới mọc cựa êchăm, chưa ai giẫm phải mà đã gãy mất cánh”, “Thế ngươi không biết ta đây là một tướng đã quen đi đánh thiên hạ, bắt tù binh, đã quen đi xéo nát đất đai thiên hạ hay sao ?”. + Hắn lại có áo giáp sắt và lớp da đùi cứng như sắt, mũi lao của Đăm Săn không thể nào xuyên thủng được. Và như thế, Mtao Mxây càng giàu mạnh thì chiến thắng của Đăm Săn lại càng vinh quang. Trong đoạn trích có nhắc đến việc Đăm Săn gặp ông Trời, được ông bày cho cách đánh thắng Mtao Mxây. Môtíp ấy thường xuất hiện trong các sử thi của thế giới. Thần linh (ông Trời) cũng tham gia vào trận chiến đấu của con người. Tuy nhiên, thần linh chỉ đóng vai trò “gợi ý”, “cô' vấn” chứ không quyết định kết quả của cuộc chiến. Kết quả đó hoàn toàn vẫn tuỳ thuộc vào việc người anh hùng hành động như thế nào. Chính điều đó góp phần đề cao vai trò của nhân vật anh hùng sử thi. Đây là đoạn kể về cuộc chiến tranh đồng tộc giữa hai loại tù trưởng, cuộc chiến tranh giữa các thị tộc sinh sông ở những làng khác nhau của cùng một tộc người Ê-đê. Ý nghĩa xã hội của loại chiến tranh này là ở chỗ nó không hề kìm hãm sự phát triển của xã hội Ê-đê, mà ngược lại, thúc đẩy sự phát triển ấy : giúp những tập thể lẻ tẻ, rời rạc tập hợp dần thành những tập thể lớn hơn, mạnh hơn, bằng con đường đó, dân tộc Ê-đê đến một giai đoạn nào đó sẽ hình thành với tư cách là một tổ chức dân tộc hẳn hoi với ý thức rõ rệt mình là một dân tộc đã trưởng thành. Có thể thấy rõ điều đó qua thái độ của tôi tớ và dân làng Mtao Mxây khi Đăm Săn hỏi : “ơ tất cả dân làng này, các ngươi có đi với ta không ?”, tất cả đều trả lời “Không đi sao được ! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai ?”, “Không đi sao được ! Làng chúng tôi phía bắc đã mọc cỏ gấu, phía nam đã mọc cà hoang, người nhà giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa !”. Đánh thắng Mtao Mxây, Đăm Săn có thêm nhiều tôi tớ, “giàu lên, chiêng lắm la nhiều”, trở thành một tù trưởng “tiếng tăm lừng lẫy”. Tôi tớ của chàng trong lòng ai cũng hoan hỉ vì “làm sao mà có được một tù trưởng, đầu đội khăn nhiễu, vai mang nải hoa, đánh đâu đập tan đó, vây đâu phá nát đó như chàng ?”. Trong đoạn trích, nhiều nhất là những câu văn sử dụng biện pháp so sánh kết hợp với biện pháp phóng đại. Có trường hợp so sánh tương đồng, có sử dụng từ so -sánh (như bão, như lốc,...). Có trường hợp quan hệ so sánh được tăng cấp bằng hàng loạt ngữ so sánh liên tiếp (đoạn tả tài múa khiên của Đăm Săn : “Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây. [...] Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc. Chòi lẫm đổ lăn lóc. Cây cối chết rụi. Khi chàng múa dưới thấp, vang lên tiếng đĩa khiên đồng. Khi chàng múa trên cao, vang lên tiêng đĩa khiên kênh. Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung.”. Có trường hợp so sánh tương phản (tả cảnh múa khiên của Đăm Săn và của Mtao Mxây : tiêng khiên của Mtao Mxây “kêu lạch xạch như quả mướp khô” ; còn tiếng khiên của Đăm Săn “vang lên tiếng đĩa khiên đồng", “vang lèn tiếng đĩa khiên kênh"...). Điều tinh tế là bao giờ sử thi cũng dành miêu tả tài của địch thủ trước, tài của người anh hùng sau, bằng cách đó để làm nổi bật hơn nhân vật anh hùng (lối so sánh, miêu tả đòn bẩy). - Các hình ảnh, sự vật được đem ra làm chuẩn so sánh đều lấy từ thế giới thiên nhiên, từ vũ trụ. Dùng vũ trụ để đo kích cỡ nhân vật anh hùng là một cách phóng đại để đề cao anh hùng. Nghệ thuật đó rất nổi bật ở sử thi, mang một giá trị thẩm mĩ đặc biệt. Đó là phong cách nghệ thuật của sử thi. Đoạn trích chú ý đến cảnh ăn mừng chiến thắng nhiều hơn là cảnh chết chóc. Sự lựa chọn ấy rất có ý nghĩa. Chiến đấu với kẻ thù, giành lại vợ, Đăm Săn còn muôn đem lại hạnh phúc, sự yên vui và giàu mạnh cho cộng đồng. Bởi thế, khi kết thúc cuộc chiến, Đăm Săn chỉ quan tâm đến việc ăn mừng chiến thắng ; và đồng thời, thị tộc của Đăm Săn cùng các tù trưởng lân cận cũng chỉ quan tâm đến việc tổ chức ăn mừng, biểu lộ niềm vui chiến thắng kẻ ác và sự hoà hợp với nhau trên con đường tranh đấu tiếp theo. Lí tưởng vì cộng đồng, vì hoà bình và hạnh phúc chung được sử thi Tây Nguyên đưa lên hàng đầu và tô rất đậm. Tông kết : Trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và thiết tha với cuộc sống bình yên, phồn vinh của thị tộc - đó là những tình cảm cao cả nhất thôi thúc Đăm Săn 'chiến đấu với kẻ thù và chiến thắng. Để thể hiện thành công cảm hứng sử thi ấy, đoạn trích đã sử dụng có hiệu quả cao ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu với những biện pháp so sánh, phóng đại là những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của sử thi. B. ĐỀ VĂN LUYỆN TẬP Đề : Vẻ đẹp người anh hùng Đăm Săn trong đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” DÀN Ý Mở bài Giới thiệu Đăm Săn - sử thi đặc sắc của dân tộc Ê-đê, gắn với hình tượng người anh hùng sử thi. “Chiến thắng Mtao Mxây” ca ngợi chiến công của người anh hùng bảo vệ danh dự, đem lại hạnh phúc và sự yên vui cho mọi người. Thân bài Tổng : Vẻ đẹp sử thi gắn liền với quá trình xây dựng và phát triển buôn làng, người anh hùng sử thi kết tinh phẩm chất và ý chí của cộng đồng. Chuẩn mực của sử thi là ở chiến công của người anh hùng, bộc lộ sức mạnh và khát vọng phi thường. Tóm tắt nội dung ý nghĩa đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”. Phăn : Vẻ đẹp hào hùng của Đăm Săn khi đến nhà Mtao Mxây. Vẻ đẹp nổi bật khi so sánh với Mtao Mxây. Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây. Đăm Săn trong cảnh ăn mừng chiến thắng. Hợp : Vẻ đẹp kì vĩ của người anh hùng Đăm Săn thể hiện sức mạnh, phẩm chất và niềm tự hào của cộng đồng. Chiến công của Đăm Săn gắn liền với sự lớn mạnh của cộng đồng. Qua chiến công còn làm nổi bật lên ước vọng về cuộc sống thanh bình no ấm của cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên. Kết bài Cảm nhận sâu sắc của bản thân về vẻ đẹp người anh hùng sử thi. Giá trị nhân văn của đoạn trích. BÀI VIẾT GỢI ý Từ bao đời nay, người Ê-đê đã cùng quây quần bên bếp lửa, nghe không biết chán từ đêm này sang đêm khác khan Đăm Săn, bài ca về người tù trưởng anh hùng của dân tộc mình với những chiến công hiển hách trong xây dựng phát triển buôn làng và bảo vệ cộng đồng chông lại bao kẻ thù hung hãn. Trong những chiến công lẫy lừng ấy, ngất ngây lòng người vẫn là đoạn “Chiến thắng Mtao Mxây”, chứng tỏ tài năng, bản lĩnh, lòng dũng cảm phi thường và sức mạnh vô địch của Đăm Săn Sở dĩ xảy ra cuộc chiến này là do Mtao Mxây (tù trưởng sắt) đã cướp Hơ Nhị — vợ của Đăm Săn. Đốì với người Ê-đê theo chế độ mẫu hệ, việc bị kẻ thù cướp mất vợ là một nỗi sỉ nhục của cả cộng đồng. “Chiến thắng Mtao Mxây” là lần thứ hai Đăm Săn phải chiến đấu với kẻ thù để giành lại người vợ, chứng tỏ sự hùng mạnh của Đăm Săn. Chàng phải đối mặt với kẻ thù hung bạo và cũng có sức mạnh phi thường không kém. Hàng loạt những hình ảnh so sánh trong đoạn trích cho thấỳ rõ sự tương phản giữa Đăm Săn với kẻ thù, làm nổi bật lên sự hào hùng của chàng và sự thảm hại của Mtao Mxây. Đó chính là nét đặc sắc trong nghệ thuật đoạn trích này, tôn vinh vẻ đẹp người anh hùng Đăm Săn. Vẻ đẹp Đăm Săn hiện rõ ngay từ khi chàng bước chân vào lãnh địa của Mtao Mxây. Tù trưởng sắt hung bạo dù kiêu căng ngạo mạn cũng luôn phải dè chừng sự hiện diện của chàng. Hình ảnh Đăm Sãn cùng những bạn bè đồng minh của chàng hiện lên dưới mắt kẻ thù thật dũng mãnh với khố màu sặc sỡ, đầu đội khăn đẹp cùng khí thế hừng hực “Gươm sáng như mặt trời. Thân mình ở trần như quả dưa, ở thế chờ sẵn như con sóc. Mắt sáng gấp đôi gấp ba mắt thường”. Hình ảnh so sánh thật đặc trưng đã làm đậm nét phi thường của người anh hùng. Tư thế ấy lại gắn liền hành động thách thức chặt ống tre thành ba khúc, xô đổ hàng rào hàm chứa sức mạnh tuyệt luân của chàng. Khi giáp chiến cùng Đăm Săn, dù ngôn ngữ sử thi miêu tả Mtao Mxây cũng rất đẹp, rất dũng mãnh nhưng vẫn lộ ra sự khiếp nhược trước Đăm Săn. Lời nói của hắn với chàng lộ ra sự hèn nhát “đừng đâm ta lúc ta đang xuống nhé”. Đáp lại, Đăm Săn đã bộc lộ sự khinh bỉ kẻ thù bằng tư thế đàng hoàng của mình : “Sao ta lại đâm ngươi khi đang đi xuống nhỉ? Ngươi xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta củng không thèm đâm nữa lài”. Cuộc đối đầu của Đăm Săn với Mtao Mxây là cuộc đối đầu giữa hai tù trưởng dũng mãnh. Phẩm chất anh hùng theo cách nhìn sử thi là ở sự chiến thắng bằng sức mạnh và sự can đảm. Cuộc đối đầu sinh tử ấy không có chỗ dung thân cho kẻ nào hèn nhát hơn. Trong tình cảm tôn vinh người anh hùng của buôn làng, mọi cử chỉ, ngôn ngữ, hành động của Đăm Săn đều nổi bật, vượt trội hơn kẻ thù. Chúng ta cùng được chứng kiến màn thi tài múa khiên thú vị : Mtao Mxây thể hiện rõ sự khoác lác khi lời nói của hắn được minh chứng bằng “tiếng khiên kêu lộc cộc, lộp cộp như tiếng những quả mướp đập vào nhau”, còn Đăm Săn đã dập tắt nhuệ khí của hắn bằng sức mạnh phi thường trong màn múa khiên độc đáo. Ngôn ngữ sử thi khoa trương sức mạnh ấy ngang sức mạnh tự nhiên : “Một bước nhảy, chàng vượt qua mấy đồi tranh. Một bước lùi, vượt qua mấy đồi mía. Tiếng gió khiên rít vù vù như dông bão, cây cối nhà cửa ở xung quanh cũng nghiêng ngả”. Lần múa khiên thứ hai của chàng còn ghê gớm hơn bởi dần chứa sức mạnh trừng phạt Mtao Mxây. Sức mạnh Đăm Săn có được còn nhờ sự trợ lực của người vợ Hơ Nhị khi nàng ném trầu và thuốc cho chàng để sức lực tăng lên gấp bội. Đăm Săn không hề đơn độc trong cuộc chiến vì danh dự này. Chính nghĩa thuộc về chàng khi các tù trưởng bạn hùng mạnh giúp chàng giành lại người vợ yêu quý. Đồng thời, chàng còn được sự trợ giúp của ông Trời. Người anh hùng sử thi luôn có mối quan hệ với lực lượng siêu nhiên. Trời đã giúp chàng đánh rơi áo giáp của Mtao Mxây. Khi không còn áo 'Sắt, hắn thật thảm hại và hèn nhát khi lần lượt chạy trôn vào chuồng heo, chuồng trâu, khi sắp chết lại buông ra những lời hèn nhát. Ông Trời chỉ đóng vai trò hỗ trợ Đăm Săn, còn chính chàng mới là người kết liễu kẻ thù, đòi lại danh dự, cướp lại người vợ được Trời tác thành. Giết Mtao Mxây, chính nghĩa thuộc về Đăm Săn. Chiến thắng được tôn vinh cùng với việc Đăm Săn được sở hữu tất cả tài sản, dân làng, tôi tớ của hắn. Quyền sở hữu này là đặc trưng gắn với thời kì chuyển từ công xã thị tộc sang chiếm hữu nô lệ, làm nên vinh quang của người anh hùng. Bởi thế hình ảnh trong sử thi được mô tả với quy mô hoành tráng : mọi người tình nguyện theo Đăm Săn đông như bầy hươu nai, lố nhố như đàn kiến cánh, như bầy kiến đen, như đàn mối trắng. Chàng thêm quyền uy, thêm nhiều chiêng núm, chiêng bằng - của cải trở thành biểu tượng sức mạnh tuyệt đối của người anh hùng. Chính vì thế, để xứng đáng với chiến- công cũng phải có một tiệc ăn mừng chiến thắng thật kì vĩ. Lời kêu gọi của Đăm Săn có sức mạnh hiệu triệu muôn người như một, bởi chàng đem lại niềm vinh quang chiến thắng, đem lại sự bình yên cho bến nước buôn làng. Lễ cúng mừng chiến thắng hào phóng cũng là để tôn vinh xứng đáng : “Hãy lẩy bảy chum rượu, bảy con trâu đực, bảy con heo thiến để cúng cho Đăm Săn này đã chiến thắng Mtao Mxây, để ta được như cây cổ thụ cao vút". Dấu ấh tâm linh sau chiến thắng cho thấy Trời đứng về phía Đăm Săn. Không khí hội còn náo nức tưng bùng với chiêng trống vang lừng khiến vỡ cả sàn nhà, làm bay mái tranh lợp nhà, con khỉ con vượn mải nghe mà quèn đi hái trái cây, những con voi và con tê giác cũng phải lắng nghe mà quên cả cho con bú. Nổi bật giữa đám đông hoan hỉ ấy tất yếu phải là người anh hùng Đăm Săn - tù trưởng hùng mạnh ít ai sánh kịp. Ngay cả trong không khí yên bình của cộng đồng, vẻ đẹp ấy vẫn nổi bật từ ngoại hình đến hành động : mái tóc dài cuồn cuộn thả xuống một cái chiêng, uống rượu không bao giờ say, ăn uống không bao giờ thấy no. Hơn thế nữa, ngôn ngữ phóng đại của sử thi đã so sánh chàng ngang sức mạnh thần linh : “Oai linh vang đến tận thần núi phía Đông, đến tận thần núi phía Tây". Hình ảnh Đăm Săn sau chiến công này được mô . tả phóng đại và như một điệp khúc vang vọng niềm tự hào về người anh hùng tiêu biểu của cộng đồng : “Và người ta bàn tán không cùng, rằng Đăm Săn quả thật là một tù trưởng dũng cảm, không bao giờ chịu lùi bước. Chàng ta mang chăn choàng trên vai, tay đeo vòng, cầm gươm chạm trổ sắc bến..Đăm Săn hùng cường ngay từ trong lòng mẹ", vẻ đẹp ấy chỉ có thể xuất hiện trong sử thi anh hùng, chỉ có ngôn ngữ sử thi mới đem lại những vẻ đẹp độc đáo đến thế ! Đoạn trích đã đem lại cho ta những cách nhìn độc đáo về người anh hùng Đăm Săn trong chiến công bảo vệ buôn làng, đem lại bình yên cho bến nước. Lời kể chuyện hấp dẫn cùng ngôn ngữ miêu tả khoa trương tạo được dấu ấn đặc sắc, chứa đựng những giá trí nhân văn đặc trưng của sử thi. Sử thi anh hùng Đăm Săn quả thật đã hình thành ý thức và tình cảm cộng đồng vững bền của dân tộc Ê-đê, thành di sản quý báu của Tây Nguyên và dân tộc Việt Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp “một đi không trở lại”. TƯ LIỆU THAM KHẢO “Từ cốt lõi là tục cướp phụ nữ, sử thi có mấy xu hướng sau đây : - Phóng đại sự việc lên nhiều lần, có thể vôn là một hành động cướp phụ nữ của một nhóm người, sử thi phóng đại lên thành một cuộc chiến tranh quy mô đồ sộ với lực lượng quân lính đông đảo, vũ khí ngút trời. Kì vĩ hoá sự việc và nhân vật. Các nhân vật anh hùng có nhiều phép thuật do đó có thể có nhiều hành động phi thường có thể bay lên mây, lặn xuống đất, chém đổ núi, tát cạn sông. Việc cướp phụ nữ không được miêu tả một cách độc lập, riêng biệt mà đặt trong bô' cục chung về cuộc đời của người anh hùng. Gắn liền với .việc cướp phụ nữ họ thường tiến hành các nhiệm vụ khác như : mở rộng lãnh thổ, nâng cao quyền uy, thu phục nhân lực, thu phục của cải, trả thù và đòi nợ”. Phan Đăng Nhật (Sử thi Tây Nguyên, một di sản văn hoá phi vật thể đặc sắc)