Soạn bài Ông Giuốc - Đanh mặc lễ phục (trích Trưởng giả học làm sang)

ÔNG GIUỐC-ĐANH MẶC LỄ phục
(Trích vở kịch Trưởng giả học làm sang của Mô-li-e)
HƯỚNG DẪN ĐỌC - HlỂU
Mô-li-e (1622 - 1673), tên thật là Jean Baptiste Poquelin, là nhà viết hài kịch nổi tiếng của chủ nghĩa cổ điển Pháp. Tác phẩm đầu tay của ông là vở kịch Chàng Ngốc (1655), sau đó là các vở : Ghen (1656), Thầy thuốc si tình (1658), Những bà đài các rởm (1659), Trường học làm chồng (1661), Trường học làm vợ (1662), Phê bình Trường học làm vợ (1663), Kịch ứng tác ở Vec-xây (1663). Từ 1664, lần lượt xuất hiện những vở kịch nổi tiếng nhất của Mô-li-e : Tactuyp (1664), Đông Juăng (1665), Người ghét đời (1666), Lão hà tiện (1668), Trưởng giả học làm sang (1670), Những bà thông thái rởm (1672), Người bệnh tưởng (1673).
Nét độc đáo của kịch Mô-li-e là tác giả luôn phát hiện ra những khía cạnh bi đát của xã hội Pháp thời vua Lu-i XIV và thể hiện chúng dưới hình thức hài kịch.
Vở hài kịch Trưởng giả học làm sang của Mô-li-e được trình diễn lần đầu ngày 14-11-1670 tại Sămbơ cho triều đình xem.
Nhân vật trung tâm của vở kịch là Giuôc-đanh, tuổi ngoài bốn mươi. Lão nhờ bô' mẹ có cửa hiệu buôn bán lớn cạnh cửa ô Xanh Inôxang mà trở nên giàu có. Khao khát muôn trở thành nhà quý tộc, lão kiếm hai tên hầu nhưng chẳng biết sai bảo chúng làm gì. Là người “hiểu biết tồi”, “nói năng quàng xiên về tất cả mọi chuyện”, lão mời thầy dạy nhạc, thầy dạy múa về dạy cho lão. Để ra dáng nhà quý phái, lão phải đặt may bộ lễ phục để mặc nghe nhạc. Giuôc-đanh còn mời cả thầy dạy đánh kiếm, thầy triết học về dạy. Lão tha thiết mong thầy dạy cho môn chính tả để viết thư cho bà hầu tước Đô-ri-men. Bác phó may mang tới cho Giuô'c-đanh bộ lễ phục may hoa ngược, khiến lão tức giận. Nhưng khi nghe bác ta nói những người quý tộc đều mặc như vậy, lão tỏ vẻ rất hài lòng. Lão muôn ra phô' để chưng diện bộ quần áo mới cùng với đám người hầu của mình. Bà Giuốc-đanh kinh ngạc trước những trò hề của chồng, tìm mọi cách can ngăn nhưng vô ích.
Biết Giuô'c-đanh hợm hĩnh muôn học đòi làm sang và được liệt vào giới thượng lưu, gã quý tộc bá tước Đô-răng lợi dụng lão, tha hồ xoay tiền để tiêu xài phung phí. Vì muôn kết thân với nữ hầu tước Đô-ri-men (hiện là tình nhân của Đô-răng), Giuô'c-đanh nhờ Đô-răng môi giới. Lão đã bỏ ra rất nhiều tiền mua quà tặng và tổ chức những cuộc vui tại nhà mong làm đẹp lòng Đô- ri-men. Song gã bá tước Đô-răng gian ngoan đã khiến nữ hầu tước hiểu rằng chính gã đã bỏ tiền chiêu đãi và mua những quà tặng đắt tiền cho bà.
Mộng trở thành quý tộc làm cho Giuôc-đanh trở nên mê muội. Lão ngăn cản không cho Luy-xin, con gái yêu quý của mình, lấy Clê-ông chỉ vì chàng không phải là quý tộc. Lão dự định phải kiếm bằng được một chàng rể thuộc giới thượng lưu. Biết cuồng vọng của Giuốc-đanh, Cô-vi-en, đày tớ của Clê- ông, sắp đặt trò phong tước Mamamouchi cao quý của Thổ Nhĩ Kì cho lão để lão bằng lòng gả Luy-xin cho hoàng tử Thổ Nhĩ Kì (do Clê-ông đóng giả).
Trưởng giả học làm sang là một trong những vở hài kịch thành công nhất của Mô-li-e. Tác giả đã tạo nên bức tranh xã hội Pháp thế kỉ XVII vô cùng sinh động và chân thật : những gã trọc phú học đòi quý tộc một cách ngu ngốc, kệch cỡm ; những tên quý tộc kiểu cách rởm đời, giả dôi, xảo trá, tham lam. Mô-li-e đặt niềm tin ở thế hệ trẻ, những người có hiểu biết, giàu lòng nhân ái. Ông đề cao giá trị đích thực của cá nhân. Nhà viết kịch đã sử dụng tiếng cười như một vũ khí sắc bén để tấn công lối sông cầu kì rởm của tầng lớp quý tộc Pháp đương thời và đám trưởng giả lô' bịch đang quý tộc hoá.
3. Ông Giuốc-đanh mặc lễ phục là lớp kịch kết thúc hồi II của vở kịch 5 hồi Trưởng giả học làm sang.
Lớp kịch gồm 2 cảnh :
Cảnh 1 : trong phòng khách nhà ông Giuôc-đanh, có ông Giuôc-đanh, gia nhân, thêm bác phó may và một tay thợ phụ mang lễ phục vào, tất cả là bốn nhân vật. Cảnh này chủ yếu chỉ là những lời đối thoại của ông Giuốc- đanh và bác phó may.
Cảnh 2 : vẫn khung cảnh trên nhưng có thêm bốn tay thợ phụ nữa, tất cả là tám nhân vật. Cảnh này cũng chỉ có hai người là ông Giuốc-đanh và tay thợ phụ đến lúc đầu đô'i thoại với nhau, nhưng có thêm bốn tay thợ phụ xúm xít chung quanh nên thành ra Giuốc-đanh như nói chuyện với cả năm người. Mà đâu chỉ có miệng nói, ông Giuôc-đanh còn “cởi áo, mặc áo, chân bước” “đi đi lại lại giữa đám thợ”, và tất cả những hành động ấy “đều theo nhịp của dàn nhạc”. Với sô' lượng nhân vật đông hơn và nhiều hành động hơn, cảnh sau nhộn nhịp, sôi động hơn so với cảnh trước.
Tính cách trưởng giả học đòi làm sang của ông Giuốc-đanh :
Cảnh 1 :
Cuộc đốì thoại giữa ông Giuôc-đanh và bác phó may xoay quanh một sô' việc như bộ lễ phục, đôi bít tất, đôi giày, bộ tóc giả và lông đính mũ, nhưng chủ yếu vẫn là bộ lễ phục.
Ai cũng biết rằng khi may áo, hoa phải hướng lên trên. Không biết bác phó may do kém cỏi, do sơ suất hay do cô' tình biến ông Giuốc-đanh thành trò cười mà lại may bộ lễ phục ngược hoa. Ông Giuô'c-đanh còn tỉnh táo nên đã phát hiện ra điều này. Nhưng chỉ cần bác phó may vụng chèo khéo chông, bịa rạ lí lẽ những người quý phái đểu mặc áo ngược hoa là ông ưng thuận ngay. Đoạn này có kịch tính cao. Bác phó may đang ở thê' bị động (bị chê trách may áo ngược hoa) lại nhanh chóng thuyết phục ông Giuô'c-đanh và chuyển sang thê' chủ động tấn công bằng hai đề nghị liên tiếp : “Nếu ngài muốn thì tôi sẽ xin may hoa xuôi lại thôi mà”, “Xin ngài cứ việc bảo”. Còn ông Giuốc-đanh thì cứ lùi mãi : “Không, không”, “Tôi đã bảo không mà. Bác may thế này được rồi”, sau đó né tránh bằng cách lảng sang chuyện khác hỏi bộ lễ phục ông mặc có vừa vặn không.
- Ông Giuốc-đanh lại phát hiện ra bác phó may ăn bớt vải của mình. Ông lại chuyển sang thế chủ động, trách bác phó may bằng hai lời thoại. Bác phó may không dám phủ nhận, chỉ chông đỡ một cách yếu ớt : “Chẳng là thứ hàng đẹp quá nên tôi đã gạn lại một áo để mặc”. Nhưng rồi sau đó bác nhanh chóng gỡ thế bí bằng cách gợi ý ông Giuôc-đanh thử bộ lễ phục theo đúng thể thức của các nhà quý phái : mặc áo có người hầu và theo nhịp điệu. Nước cờ này khá cao tay vì nó đã đánh trúng tâm lí ông Giuốc-đanh đang muốn học đòi làm sang.
Cảnh 2 :
Tác giả chuyển tiếp từ cảnh trước sang cảnh sau một cách tự nhiên và khéo léo. Khi ông Giuôc-đanh vừa mặc xong bộ lễ phục là được tay thợ phụ tôn xưng là “ông lớn” ngay, khiến ông sung sướng vì tưởng rằng cứ mặc lễ phục vào là nghiễm nhiên trở thành quý phái. Tay thợ phụ ranh mãnh nắm đúng điểm yếu của ông Giuốc-đanh nên dùng mánh khóe nịnh hót để moi tiền. Mức độ ranh mãnh của tay thợ phụ và tính cách trưởng giả học làm sang của ông Giuốc-đanh cứ tăng tiến dần qua các danh xưng càng lúc càng tôn cao dần : từ “ông lớn” đến “cụ lớn” rồi đến “đức ông”.
Đoạn này còn hé ra nét tính cách của một gã trọc phú giàu có và keo kiệt. Ngay trong giây phút ngây ngất hạnh phúc, ông Giuôc-đanh vẫn tỉnh táo nghĩ đến túi tiền của mình. Khi tay thợ phụ không tung hô thêm nữa, ông nghĩ (qua lời nói riêng') : “Nó như thế là phải chăng, nếu không ta đến mất tong cả tiền cho nó thôi”. Nhưng chính qua chi tiết này, tác giả càng tô đậm hơn tính cách trưởng giả học làm sang của ông Giuôc-đanh : dù keo kiệt nhưng lão sẵn sàng cho hết cả tiền để được làm sang.
Nghệ thuật gây cười
Thành công của Mô-li-e là đã xây dựng được nhân vật ông Giuôc-đanh trở thành một nhân vật hài kịch bất hủ, đem lại tiếng cười sảng khoái cho khán giả.
Khán giả cười ông Giuôc-đanh ngu dốt chẳng biết gì, chỉ vì thói học đòi làm sang mà bị bác phó may và tay thợ phụ lợi dụng để kiếm chác. Tác giả đã xây dựng nhiều tình huống và hành động kịch có tính cường điệu để khắc hoạ đậm nét tính cách này : ông Giuốc-đanh ngớ ngẩn đến mức tưởng rằng phải mặc áo hoa ngược mới là sang trọng ; tung tiền ra để được tôn xưng bằng những cái danh hão... Khán giả được dịp cười sảng khoái khi chứng kiến cảnh ông Giuôc-đanh bị bôn tay thợ phụ lột quần áo ra, mặc cho bộ lễ phục lo’ lăng mà vẫn vênh vang ra vẻ ta đầy là nhà quý phái.
Ông Giuốc-đanh mặc lễ phục, một lớp kịch trong vở Trưởng giả học làm sang của Mô-li-e, được xây dựng hết sức sinh động, khắc hoạ tài tình tính cách lố lăng của một tay trưởng giả muốn học đòi làm sang, tạo nên tiếng cười sảng khoái cho khán giã.