Soạn bài Trong lòng mẹ (trích Những ngày thơ ấu)

TRONG LONG MẸ
(Trích “Những ngày thơ ấu”)
(Nguyên Hồng)
KIẾN THỨC Cơ BẢN	<-
A. Giới thiệu :
Vài nét về tác giả :
Nguyên Hồng (1918 - 1982), tên khai sinh là Nguyễn Nguyên Hồng, quê ở thành phô" Nam Định nhưng trước Cách mạng, sông chủ yếu ở Hải Phòng, trong một xóm lao động nghèo. Cuộc sông cay đắng, vất vả ngay từ thời thoi ấu đã ảnh hưởng lớn đến sáng tác của ông. Ngay từ tác phẩm đầu tay, Nguyên Hồng đã viết về những người cùng khổ gần gũi một cách chân thực và xúc động với một tình yêu thương thắm thiết. Sau Cách mạng, nhà văn tiếp tục sáng tác bền bỉ cho đến khi qua đời, để lại một khôĩ lượng tác phẩm đồ sộ, có giá trị. Tác phẩm chính của Nguyên Hồng : Bỉ vỏ (tiểu thuyết,
1938), Những ngày thơ ấu (hồi kí, 1938), Trời xanh (tập thơ, 1960), Cửa biển (bộ tiểu thuyết bốh tập, 1961 - 1976), Núi rừng Yên Thế (bộ tiểu thuyết lịch sử gồm nhiều tập đang viết dang dở...).
Những ngày thơ ấu (đăng báo năm 1938, xuất bản lần đầu năm 1940) là tập hồi kí gồm chín chương, viết về tuổi thơ cay đắng của chính Nguyên Hồng.
Chú bé Hồng - nhân vật chính - lớn lên trong một gia đình sa sút.
Người cha sông u uất thầm lặng, rồi chết trong nghèo túng, nghiện ngập.
Người mẹ có trái tim khao khát yêu đương đã phải chôn vùi tuổi xuân trong cuộc hôn nhân không hạnh phúc. Sau khi chồng chết, người phụ nữ đáng thương ấy vì quá cùng quẫn đành phải bỏ con đi kiếm ăn phương xa. Chú bé Hồng đã mồ côi cha lại vắng mẹ, sống thui thủi cô đơn giữa sự ghẻ lạnh, cay nghiệt của những người họ hàng giàu có, trở thành đứa bé đói rách, lêu lổng, luôn thèm khát tình thương yêu mà không có...
Từ cảnh ngộ và tâm sự của đứa bé “côi cút cùng khổ”, tác phẩm còn cho thấy bộ mặt lạnh lùng của xã hội đồng tiền, cái xã hội mà cánh cửa nhà thờ đêm Nô-en cũng chỉ mở rộng đón những người giàu sang “khệnh khạng bệ vệ” và khép chặt trước những kẻ nghèo khổ “trơ trọi hèn hạ” ; cái xã hội của đám thị dân tiểu tư sản sống nhỏ nhen, giả dôi, độc ác, khiêh cho tình máu mủ ruột thịt cũng thành khô héo ; cái xã hội đầy những thành kiến cổ hủ bóp nghẹt quyền sông của người phụ nữ...
Những ngày thơ ấu là tập văn xuôi giàu chất trữ tình với cảm xúc dào dạt thiết tha và rất mực chân thành.
Trong lòng mẹ là chương IV của tập hồi kí Những ngày thơ ấu. Ở chương này, Nguyên Hồng nhớ lại một quãng đời cay đắng thời thơ ấu của
mình, trong đó có cảnh ngộ đáng thương của một đứa trẻ xa mẹ, có tình yêu vô bờ đối với mẹ và niềm khao khát cháy bỏng được sống trong tình mẹ.
+ Đoạn trích có thể chia làm hai phần :
Phần 1 : (từ đầu đến "... mày cũng còn phải có họ, có hàng, người ta hỏi đến chứ ?”) kể lại cuộc đối thoại giữa bà cô cay độc với nhân vật “tôi” (chú bé Hồng) và những cảm xúc, ý nghĩ của chú bé về người mẹ bất hạnh của mình.
Phần 2 : (từ “Nhưng đến ngày giỗ đầu thầy tôi...” đến “...tôi không mảy may nghĩ ngợi gì nữa...”) kể về cuộc gặp lại mẹ một cách bất ngờ và niềm hạnh phúc cực điểm của chú bé Hồng.
B. Đọc - Hiểu văn bản :
Cảnh ngộ của chú bé Hồng :
“Gần đến ngày giỗ đầu của thầy tôi...”, như vậy là chú bé Hồng đã phải sổng trong cảnh mồ côi cha gần một năm trời, và cũng ngót chừng ấy thời gian thiếu vắng tình mẹ (người mẹ vào Thanh Hoá vất vả mua bán để kiếm sông). Chú bé Hồng sống với bà cô. Cảnh ngộ ấy thật đáng thương. Càng đáng xót xa hơn, khi bà cô không phải là nơi để chú bé nương tựa.
Nhân vật bà cô :
Trong dòng hồi ức của Nguyên Hồng-vẫn hằn rõ hình ảnh một bà cô ác nghiệt, cay độc. Những chi tiết miêu tả nhân vật bà cô trong cuộc đôì thoại đã làm nổi bật tính cách ấy. Từ vẻ mặt, nụ cười, ánh mắt cho đến giọng điệu lời nói, tất cả đều tập trung bộc lộ tâm địa độc ác của một con người thiếu tình người. Cuộc đối thoại bắt đầu bằng câu hỏi của bà cô : “Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cười hỏi : - Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hoá chơi với mẹ mày không Câu hỏi ấy ngay lập tức gợi lên trong chú bé bao nhớ thương, buồn tủi : “Tưởng đến vẻ mặt rầu rầu và sự hiền từ của mẹ tôi, và nghĩ đêh cảnh thiếu thốn một tình thương ủ ấp từng phen làm tôi rớt nước mắt”. Bằng tất cả tình cảm thương nhớ và niềm khao khát được gặp mẹ, chú bé đã “toan trả lời có”. Nhưng chú đã không làm như vậy. Trong cảnh ngộ của chú bé Hồng lúc này, cái cười của bà cô không thể là cái cười bình thường, cho nên chú bé nhận ra ngay “những ý nghĩa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch” của bà cô kia. Thật tàn nhẫn và độc ác khi bà cô chỉ muôn gieo rắc vào đầu óc đứa trẻ những hoài nghi để nó khinh miệt và ruồng rẫy mẹ nó - “một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha phương cầu thực”. Hiểu rõ ý đồ ấy, nên chú bé cúi đầu không đáp. Quyết không để tình thương yêu và lòng kính mến mẹ bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đển, chú cô thản nhiên cười đáp lại cái cười cay độc của bà cô : Không ! Cháu không muôn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về”. Câu trả lời thản nhiên đến mức bất cần như 13
muốn chấm dứt cuộc đôi thoại. Nhưng bà cô không chịu chấm dứt : “Cô tôi hỏi luôn, giọng vẫn ngọt : - Sao lại không vào 1 Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu !”. Giọng nói ngọt, bình thản ẩn chứa đầy sự mỉa mai, cùng với hai con mắt long lanh chằm chặp nhìn chờ đợi phản ứng của chú bé, lộ rõ một ý đồ độc ác. Hai chữ “phát tài” được dùng một cách cay độc, nhằm mỉa mai sự nghèo khổ, “nợ nần cùng túng” của mẹ Hồng, đã bắn trúng chỗ dễ thương tổn trong trái tim chú bé. Lần này, chú bé không thể cố cười được nữa — lòng càng thắt lại, khoé mắt đã cay cay — nên lại im lặng cúi đầu xuống đất. Cử chỉ ấy có lẽ làm cho bà cô sung sướng lắm- vì đã thực hiện được ý đồ. Nhưng vẫn chưa thỏa mãn, “cô tôi liền vỗ vai tôi cười mà nói rằng : - Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ’. Hai tiếng “em bé” được bà cô ngân dài ra thật ngọt, thật rõ để nhục mạ người mẹ, để xoáy vào cái sự thực đau lòng là “mợ tôi chưa đoạn tang thầy tôi mà đã chửa đẻ với người khác” - cái sự thực mà vì nó, mẹ “phải xa lìa anh em tôi, để sinh nở một cách giấu giếm trôn tránh”. Đến đây thì chú bé Hồng không thể kìm nén nổi lòng đau đớn, phẫn uất của mình : “Nước mắt tôi ròng ròng rớt xuông hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và ở cổ”. Đau đớn, vì người mẹ của mình phải chịu bao khổ sở và nhục nhã. Phẫn uất, vì thành kiến cổ hủ của xã hội đã hành hạ người mẹ tội nghiệp, nhưng trước hết và chủ yếu vẫn là phẫn uất vì sự độc địa của bà cô. Tội nghiệp cho chú bé, vừa không kìm nổi nước mắt và tiếng khóc, lại vừa cô' “cười dài trong tiếng khóc” để giấu nỗi đau đớn của mình. Đó chĩ là sự giãy giụa cuối cùng của một tâm hồn thơ trẻ đang bị người ta giày vò một cách độc ác. Chú bé còn cô' chông chọi, thì bà cô còn chưa chịu buông tha : “Cô tôi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tôi nghe”. Tình cảnh thê thảm của người mẹ đã được bà cô kể với cái vẻ tươi cười và sự thích thú một cách tàn nhẫn, không còn chút nhân tính. Đến lúc này, tâm trạng đau đớn và phẫn uâ't của chú bé đã đến mức tột cùng, cổ họng nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Bao nhiêu đau đớn và căm hận dồn vào cái ý nghĩ “giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiên cho kì nát vụn mới thôi”. Đến đầy, có lẽ bà cô đã thỏa mãn nên đổi giọng, không ngọt ngào tươi cười nữa, mà nghiêm nghị, rồi hạ giọng tỏ sự ngậm ngùi thương xót người đã mất. Thực ra, chỉ giọng điệu là thay đổi, còn ý đồ hành hạ trái tim trẻ thơ đầy thương tích vẫn không hề thay đổi. Nỗi đau của đứa bé lên đến đĩnh điểm. Sự tàn nhẫn, thâm hiểm, giả dô'i và trơ trẽn của bà cô cũng đạt đến đỉnh điểm. Nhân vật bà cô là hình ảnh đại diện cho hạng người sông tàn nhẫn, mất hết tính người, khô héo cả tình máu mủ ruột rà trong xã hội thực dần phong kiên lúc bâ'y giờ.
Tình thương mẹ của bé Hồng :
Thể hiện qua tâm trạng của chú bé trong cuộc đôi thoại với bà cô : (xem phần trên).
Thể hiện trong cảnh gặp lại mẹ :
Chỉ “chợt thoáng thấy một bóng người ngồi trên xe kéo giống mẹ”, chú bé Hồng liền đuổi theo, gọi bối rối. Đến khi đuổi kịp thì tlĩở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe thì ríu cả chân lại. Cả một loạt những chi tiết tập trung miêu tả trạng thái xúc động, mừng rỡ đến cuôhg cuồng của một chú bé khao khát tình mẹ. Xúc động nhất là câu văn “Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở”. Không còn là những giọt nước mắt đau đớn và căm tức ở đoạn trên, bao nhiêu hờn dỗi và tức tưởi chan hoà trong những giọt nước mắt hạnh phúc, mãn nguyện.
Cảm giác sung sướng đến cực điểm của đứa con khi được ở trong lòng mẹ được Nguyên- Hồng diễn tả bằng cảm hứng đặc biệt say mê cùng những rung động vô cùng tinh tế. Chú bé say sưa ngắm nhìn gương mặt người mẹ “tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má”. Chú sung sướng được ở trong lòng mẹ, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ để thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Và đây là những câu văn đầy cảm xúc : “Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường”, “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sông lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”. Những câu văn kết hợp kể chuyện với biểu cảm đã diễn tả thật cụ thể và tinh tế niềm hạnh phúc của một đứa con khao khát tình mẹ đến cháy lòng. Niềm hạnh phúc vốn vô hình hiện ra bằng những cảm giác thật cụ thể của các giác quan. Bao bọc quanh chú bé là bầu không khí êm ái và ấm áp của tình mẫu tử, là không gian tràn trề ánh sáng, màu sắc và ngào ngạt hương thơm, vừa diệu kì vừa gần gũi. Trong giây phút ấy, lời nói cay độc của bà cô thoáng hiện lên nhưng rồi chìm ngay đi giữa niềm hạnh phúc lớn lao.
Văn của Nguyên Hồng đặc biệt giàu chất trữ tình. Ở chương Trong lòng mẹ, chất trữ tình thấm đượm trong tình huống và nội dung câu chuyện (câu chuyện về một người mẹ phải âm thầm chịu đựng nhiều cay đắng cùng những thành kiến tàn ác, lòng thương yêu cùng sự tin cậy mà chú bé dành cho người mẹ của mình), trong dòng cảm xúc phong phú của chú bé Hồng (niềm xót xa tủi nhục, lòng căm giận sâu sắc, quyết liệt, tình yêu thương nồng nàn, thắm thiết), trong cách thể hiện của tác giả (kết hợp giữa tự sự và trữ tình, các hình ảnh giàu sức gợi cảm, lời văn giàu cảm xúc).
c. Tổng kết :
Đoạn văn Trong lòng mẹ, trích hồi kí Những ngày thơ ấu của Nguyên Hồng dã kể lại một cách chân thực và cảm động những cay đắng,
tủi cực cùng tình yểu thương cháy bỏng của nhà văn thời thơ ẩu đối với người mẹ bắt hạnh.
ĐỀ VĂN LUYỆN TẬP
Đề 1 : Đoạn trích “Trong lòng mẹ” của nhà văn Nguyên Hồng (trích hồi kí “Những ngày thơ ấu”) đã thể hiện tình cảm đối với người mẹ rất mực kính yêu một cách cảm động. Em hãy nêu những cảm nhận của bản thân về đoạn trích trên.
BÀI VIẾT GỢI ý
Nói đến Nguyên Hồng, người ta nhớ ngay một giọng vãn như trút cả bao xúc động đắng đót vào trong những câu chuyện của ông. Hồi kí “Những ngày thơ ấu” là kỉ niệm xót xa của cậu bé Hồng, mang theo cái dư vị đắng chát của tuổi thơ khát khao tình mẹ. Cho đến tận bây giờ, khi đọc lại những trang viết này, người đọc vẫn lây lan cảm giác của cậu bé sớm phải chịu thiếu thôn tình cảm, để rồi chợt nhận ra : tình mẫu tử là nguồn sức mạnh thiêng liêng và diệu kì, là nguồn an ủi và chở che giúp cho đứa trẻ có thể vượt lên bao đắng cay tủi nhục và bất hạnh.
Đoạn trích Trong lòng mẹ là hồi ức đan xen cay đắng và ngọt ngào của chính nhà văn - cậu bé sinh ra trong một gia đình bất hạnh : người cha nghiện ngập rồi chết mòn, chết rục bên bàn đèn thuốc phiện, người mẹ cùng túng phải đi tha phương cầu thực, cậu bé Hồng đã phải sông trong cảnh hắt hủi ghẻ lạnh đến cay nghiệt của chính những người trong họ hàng. Cậu bé phải đốì mặt với bà cô cay nghiệt, luôn luôn “tươi cười” - khiến hình dung đến loại người “bề ngoài thơn thớt nói cười - mà trong nham hiểm giết người không dao”. Đáng sợ hơn, sự tàn nhẫn ấy lại dành cho đứa cháu ruột vô tội của mình. Những diễn biến tâm trạng của bé Hồng trong câu chuyện đã được thuật lại bằng tất cả nỗi niềm đau thắt vì những kí ức hãi hùng kinh khiếp của tuổi thơ. Kì diệu thay, những trang viết ấy lại giúp chúng ta hiểu ra một điều thật tự nhiên giản dị : Mẹ là người chỉ có một trên đời, tình mẹ con là mốì dây bền chặt không gì chia cắt được.
Trước khi gặp mẹ, nói một cách công bằng, nếu chỉ nhìn vào bề ngoài cuộc sông của cậu bé Hồng, có thể nói cậu bé ấy vẫn còn may mắn hơn bao đứa trẻ lang thang vì còn có một mái nhà và những người ruột thịt để nương tựa sau khi cha mất ,và mẹ bỏ đi. Nhưng liệu có thể gọi là gia đình không khi chính những người thân - mà đại diện là bà cô ruột lại đóng vai trò người giám hộ cay nghiệt. Tấm lòng trẻ thơ ấy thật đáng quý. Đốì với bé Hồng, bao giờ mẹ cũng là người tốt nhất, đẹp nhất. Tình cảm đối với mẹ đã giúp bé vượt qua những thành kiến mà người cô đã cố gieo rắc vào lòng cậu.
“Vì tôi biêt rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha 16
phương cầu thực. Nhưng đời nào lòng thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến...”
Nhưng ta cũng nhận ra những vết thương lòng đau nhói mà bé Hồng đã sớm phải gánh chịu. Sự tra tấn tinh thần thật ghê gớm. Sức chịu đựng của một cậu bé cũng có chừng mực. Ta chứng kiến và cảm thương cho từng khoảnh khắc đớn đau, cậu đã trở thành tấm bia hứng chịu thay cho mẹ những ghẻ lạnh, thành kiến của người đời : “Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay”.
Dù đã kìm nén hết mức nhưng những lời độc ác kia vẫn đạt được mục đích khi đã lấy được những giọt nước mắt tủi nhục của một đứa trẻ không đủ sức tự vệ. Ta chợt ghê sợ trước loại người như bà cô — họ vẫn lẩn quất đâu đó quanh ta, với trò tra tấn gặm nhấm cần niềm tin con trẻ. Liệu ta có hoà chung giọt nước mắt này chăng : “Nước mắt tôi ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và cổ”.
Càng thương cho cậu bé Hồng, ta lại càng căm uất sự ghẻ lạnh của người đời trước những sô" phận bất hạnh. Từ nhận thức non nớt, cậu bé ấy cũng đã kiên quyết bảo vệ mẹ mình, bất chấp những thành kiến ác độc : “Chỉ vì tôi thương mẹ tôi và căm tức sao mẹ tôi lại vì sợ hãi những thành kiến tàn ác mà xa lìa anh em tôi, để sinh nở một cách giấu giếm... Tôi cười dài trong tiếng khóc”. Dường như khoảnh khắc cu'ờỉ dài trong tiếng khóc kia chứa chất sự phẫn nộ và khinh bỉ không cần giấu giếm. Trong thâm tâm, liệu rằng cậu bé ấy có khi nào oán trách mẹ mình đã nhẫn tâm bỏ con không ? Có lẽ không bao giờ, bởi lẽ niềm khao khát được gặp lại mẹ lúc nào cũng thường trực trong lòng cậu bé.
Ta xúc động biết bao nhiêu trước khoảnh khắc hồi hộp lo lắng của cậu bé khi sợ mình nhận nhầm mẹ. Linh cảm và tình yêu dành cho mẹ đã không đánh lừa cậu, để đền đáp lại là cảm giác của đứa con trong lòng mẹ - cảm giác được chở che, bảo bọc, được thương yêu, an ủi. Hình ảnh mẹ qua những trang viết của nhà văn thật tươi tắn sinh động, là sự diệu kì giúp cậu bé vượt lên nỗi cay đắng của những ngày xa mẹ. Mỗi khi đứng trước mẹ, có lẽ mỗi một người trong chúng ta cũng SÍ! cảm nhận được tình mẹ giống như cậu bé Hồng : “Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở”. Không khóc sao được, khi những uất ức nén nhịn có dịp bùng phát, khi cậu bé có được cảm giác an toàn và được chở che trong vòng tay mẹ. Thật đẹp khi chúng ta đọc những câu văn tràn trề cảm giác hạnh phúc : “Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy mẹ có một êm dịu vô cùng”. Mẹ đã trở về cùng đứa con thân yêu, để cậu bé được thỏa lòng mong nhớ và khát khao bé nhỏ của mình. Có lẽ không cần phải bình luận thêm nhiều, khi tất cả tình yêu với mẹ đã được nhà văn giãi bày trên trang giấy.
Một đoạn trích ngắn, một tình yêu vô bờ bến nhà vãn dành cho mẹ đã khiến cho bao trái tim trẻ thơ thổn thức. Điều quan trọng hơn, nhà văn đã đem đến cho ta những giờ phút suy ngẫm về vai trò Người Mẹ. Có lẽ vì những ngày thơ ấu in đậm trong hoài niệm đã làm nên một hồn văn nhân ái Nguyên Hồng sau này chăng ?
Đề 2 : Phân tích đoạn trích “Trong lòng mẹ” để làm nổi bật cảm hứng nhân đạo và kí ức tuổi thơ gắn với tình mẹ của nhà văn Nguyên Hồng.
CÁC Ý Cơ BẢN :
TỔNG :
Những ngày thơ ấu là những trang viết thổn thức hoài niệm của Nguyên Hồng gắn với tuổi thơ cay cực thiếu tình thương, khát khao tình mẹ.
Đoạn trích Trong lòng mẹ nêu bật ý nghĩa thiêng liêng của tình mẫu tử. Là câu chuyện chân thực về người mẹ đáng thương phải trôn chạy cổ tục, định kiến nghiệt ngã khắt khe của người đời.
Tâm hồn nhạy cảm, dễ tổn thương, khát khao tình mẹ của cậu bé Hồng ; kỉ niệm sâu sắc của tuổi thơ còn làm buốt nhói lòng người. Người đọc có thể nhận ra một hồn văn nhân ái Nguyên Hồng.
PHÂN :
Hoàn cảnh nghiệt ngã chia lìa hai mẹ con :
Nỗi khổ của người mẹ : chồng chết, con nhỏ, li hương kiếm sống. Lớn nhất là nỗi khổ tâm.
Dấu ấn của thành kiến xã hội cay nghiệt in đậm trong tâm hồn non nớt của bé Hồng, tạo suy nghĩ cảm xúc già trước tuổi - nỗi bất hạnh của đứa trẻ thiếu bàn tay chăm sóc của mẹ. Sự nghiệt ngã trớ trêu của số phận diễn ra ngay trong môi quan hệ gia đình.
Người cô cay nghiệt :
Thiếu lòng nhân ái độ lượng, là hình ảnh “bà cô bên chồng” đầy định kiến dành cho chị dâu goá bụa trẻ trung. Lí do để cho bà cô khinh miệt, ruồng rẫy người chị dâu là “góa chồng, nợ nần cùng túng, bỏ con cái đi tha phương cầu thực”.
Ân tượng đáng sợ là giọng nói và nụ cười rất kịch, giả vờ thản nhiên nhưng nhẫn tâm đến vô tình, gieo rắc lòng thù hận nghi kị cho đứa con với chính mẹ ruột của mình. Đó là hình ảnh tiêu biểu của lòng ích kỉ, nhẫn tâm làm tổn thương sầu sắc tâm hồn trẻ thơ.
Cậu bé Hồng :
Hoàn cảnh đáng thương : bị bao bọc bởi lòng ganh ghét độ' kị. Chi tiết
xúc động : giọt nước mắt. Chứa đựng mặc cảm thân phận, dễ tủi thân, giàu xúc động. Bị thương tổn sâu sắc. Cuộc sông căng thẳng vì luôn phải chịu đựng áp lực từ chính người thần.
Tâm hồn đáng quý : Luôn giữ tình thương yêu và lòng kính mến với người mẹ đau khổ của mình.
Căm tức thành kiến tàn ác, phản ứng tự vệ quyết tâm bảo vệ người mẹ đến cùng, không để bị cuốn vào những ý nghĩ tội lỗi xấu xa. Đó là tấm lòng của một đứa con hiếu thảo. Diễn biến tâm trạng được diễn giải cụ thể : nụ cười tin tưởng thơ ngây lòng thắt lại, khoé mắt cay cay -ỳ nước mắt ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và ở cổ -ỷ cười dài trong tiếng khóc nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Sớm có ý thức bênh vực kẻ yếu thế cô, tình cảm-chân thực không giấu giếm.
Đoạn văn đặc tả phút gặp mẹ đem lại những xúc động cho người đọc. Tiếng gọi mẹ thông thiết và nỗi sợ hãi mơ hồ diễn giải đầy đủ khao khát cháy bỏng trong tâm hồn đứa trẻ thiếu thôn tình thương.
Niềm hạnh phúc trong lòng mẹ :
Sự trở về của người mẹ làm vơi đi mặc cảm tủi cực. Cuộc gặp gỡ cảm động, hai mẹ con hòa chung hai tiếng khóc.
Hình ảnh người mẹ : được diễn tả bằng tất cả sự xúc động và tình thương vô bờ bến đứa con (Hồng) dành cho mẹ.
Tình thương của mẹ và cảm nhận của bé Hồng :
Mẹ là hình ảnh đẹp giản dị, vô cùng thân thương trong tâm trí non nớt của đứa con yêu mẹ.
Cậu bé cảm nhận được niềm hạnh phúc trong vòng tay mẹ : được bảo bọc ôm ấp, được cảm thấy bé bỏng yếu đuổi cần chở che, thoả mãn khát khao, lấp đầy thiệt thòi thiếu thôn (cảm giác sau này còn trở lại trong nhiều sáng tác của nhà văn như Mợ Du, đoạn trích Huệ Chi trước lễ cưới trong bộ tiểu thuyết Cửa biển).
HỢP:
Cảnh đời thực được ghi lại bằng hồi kí đậm nét tủi cực thời thơ ấu gợi lên thực trạng xã hội bất công với những con người bất hạnh. Suy ngẫm về thân phận con người.
Tình cảm chân thành thông thiết chuyển tải nỗi xúc động trong từng câu chữ, hình ảnh - chan chứa tình thương yêu, khắc họa sâu sắc giá trị tình cảm gia đình thiêng liêng cùng hình ảnh người mẹ thân yêu. Một nét phong cách “văn nóng” sở trường của Nguyên Hồng, không che đậy tình cảm thực và đẩy lên thành cao trào.
Tư LIỆU THAM KHẢO
Những ngày thơ ấu là những lời tâm sự thiết tha, thầm kín, những hồi ức của một cái “tôi” đau khổ tự trình bày cuộc đời riêng tư của mình trên trang giấy một cách chân thành, tin cậy (trước đó, trong vãn học ta chưa có nhiều những hồi kí như thế).
[...] Trong tập hồi kí rất xúc động này, Nguyên Hồng đã lắng nghe được những âm vang sâu lắng của tâm hồn, ghi nhận được những cảm giác tinh tế tự bên trong và diễn tả chúng qua cái nhìn hồn nhiên, tươi sáng của tuổi tha, khiến cho ta có cảm giác thú vị như được đưa trở về “thời tha ấu của nhân loại”:
“Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ám áp dã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt... Phải bé lại và lăn vào lòng một nguời mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve tù trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”.
(Lời giới thiệu Tuyển tập Nguyên Hồng - Phan Cự Đệ)