Soạn bài Những ngôi sao xa xôi (trích)

  • Những ngôi sao xa xôi (trích) trang 1
  • Những ngôi sao xa xôi (trích) trang 2
  • Những ngôi sao xa xôi (trích) trang 3
  • Những ngôi sao xa xôi (trích) trang 4
  • Những ngôi sao xa xôi (trích) trang 5
  • Những ngôi sao xa xôi (trích) trang 6
  • Những ngôi sao xa xôi (trích) trang 7
NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI
(Lê Minh Khuê)
KIẾN THỨC Cơ BẢ:
Giới thiệu:
Vài nét về tác giả:
Lê Minh Khuê sinh năm 1949, quê ở huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa. Trong kháng chiến chống Mĩ, gia nhập thanh niên xung phong và bắt đầu viết văn vào đầu những năm 70, chủ yếu viết về cuộc sống chiến đấu của tuổi trẻ ở tuyến đường Trường Sơn. Sau năm 1975, tác phẩm của bà bám sát những chuyến biến của đời sống xã hội và con người trên tinh thần đổi mới. Lê Minh Khuê là cây bút chuyên về truyện ngắn.
Truyện “Những ngôi sao xa xôi” ở trong số những tác phẩm đầu tay của Lê Minh Khuê, viết năm 1971, trong lúc cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra ác liệt.
Đọc - Hiểu văn bản:
1. Cốt truyện khá đơn giản. Truyện kể về ba cô gái thanh niên xung phong ở một tổ trinh sát phá bom tại một trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn. Họ gồm có hai cô gái rất trẻ là Định và Nho, cùng tổ trưởng là chị Thao lớn tuổi hơn một chút. Chỗ ở là một cái hang, dưới chân cao điểm, tách xa đơn vị. Nhiệm vụ của họ là quan sát địch ném bom, đo khôi lượng đất đá phải san lấp do bom địch gây ra, đánh dấu các vị trí những trái bom chưa nổ và phá bom.
Cuộc sống gian khổ, công việc hết sức nguy hiểm, nhưng họ vẫn có những niềm vui hồn nhiên của tuổi trẻ, những giây phút thanh thản, thơ mộng. Mỗi người một cá tính nhưng họ rất gắn bó, yêu thương nhau trong tình đồng đội. Trong một lần phá bom, Nho bị thương. Truyện khép lại trong cảnh Định và Thao lo lắng, săn sóc cho Nho.
Truyện được trần thuật từ ngôi thứ nhất xưng “tôi”. Nhân vật kể chuyện cũng là nhân vật chính của truyện: Phương Định. Sự lựa chọn vai kể như vậy phù hợp với nội dung truyện và tạo điều kiện để tác giả miêu tả, biểu hiện thế giới tâm hồn với những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật, từ đó làm hiện lên vẻ đẹp tâm hồn của con người Việt Nam trong chiến tranh.
Tính cách nhân vật:
Truyện kể về ba cô gái thanh niên xung phong trong tổ trinh sát mặt đường.
+ Hoàn cảnh sống và chiến đấu: Họ ở trên một cao điểm, giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn, nơi tập trung bom đạn và sự nguy hiểm, ác liệt. Công việc lại càng nguy hiểm, phải đối mặt với máy bay và bom đạn của địch, đốì mặt với cái chết, đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh. Nhưng với ba cô gái thì công việc ấy đã trở thành công việc thường ngày.
+ Họ đều là những cô gái Hà Nội tham gia thanh niên xung phong. Phẩm chất chung của ba cô gái là chính là phẩm chất của người chiến sĩ trên chiến trường: tinh thần trách nhiệm cao đối với nhiệm vụ, lòng dũng cảm không sợ hi sinh, tình đồng đội gắn bó. Ớ họ còn có những nét chung của các cô gái trẻ: dễ xúc cảm, nhiều mơ ước, hay mơ mộng, thích làm đẹp cho cuộc sống của mình..
+ Nhưng mỗi người vẫn có những nét cá tính.
Sở thích của từng người không giống nhau: Nho thích thêu thùa, chị Thao chăm chép bài hát, Phương Định thích ngắm mình trong gương, ngồi bó gối mơ mộng và hát.
Tính tình cũng khác nhau. So với Nho và Phương Định, chị Thao có ít nhiều từng trải hơn, không dễ dàng hồn nhiên, mơ ước và dự tính về tương lai có vẻ thiết thực hơn nhưng cũng không thiếu những khao khát và rung động của tuổi trẻ. Chị chiến đấu dũng cảm, bình tĩnh, nhưng lại rất sợ khi nhìn thấy máu chảy.
Nhân vật Phương Định:
+ Là con gái Hà Nội vào chiến trường, Phương Định có một thời học sinh hồn nhiên, vô tư lự bên người mẹ, một căn buồng nhỏ ở một đường phô' yên tĩnh ở Hà Nội trong những ngày thanh bình trước chiến tranh. Những kỉ niệm ấy luôn sống trong cô ngay giữa chiến trường. Đoạn hồi tưởng về tuổi học trò bộc lộ rõ nét tính cách hồn nhiên, vô tư, một chút tinh nghịch và mơ mộng của một thiếu nữ. Trên cao điểm, chỉ một trận mưa đá vụt đi qua cũng đánh thức dậy trong Phương Định những kỉ niệm và nỗi nhớ về thành phô' quê hương, về gia đình, về tuổi thơ thanh bình của mình. Nó vừa là niềm khao khát, vừa làm dịu mát tâm hồn trong hoàn cảnh căng thẳng, khốc liệt và nóng bỏng của chiến trường.
+ Những thử thách và nguy hiểm ở chiến trường, thậm chí cả cái chết, không thể làm mất đi ở cô cũng như ở những người đồng đội sự hồn nhiên, trong sáng và những mơ ước về tương lai. Phương Định vẫn là người con gái nhạy cảm, hồn nhiên, hay mơ mộng và thích hát. Cũng như các cô gái mới lớn, cô nhạy cảm và quan tâm đến hình thức của mình. Cô biết mình đẹp và được nhiều người để ý. Điều đó làm cô thấy vui và tự hào, nhưng chưa dành riêng tình cảm cho một ai. Rất nhạy cảm, nhưng cô lại kín đáo, không hay biểu lộ tình cảm của mình giữa đám đông.
+ Phương Định yêu mến những người đồng đội trong tổ và cả đơn vị của mình, đặc biệt cô dành tình yêu và niềm cảm phục cho tất cả những người chiến sĩ mà cô gặp hằng đêm trên trọng điểm của con đường ra trận.
Nhà văn đã tỏ ra am hiểu và miêu tả sinh động tâm lí của những cô gái thanh niên xung phong, mà đặc biệt là nhân vật Phương Định.
Đặc sắc nghệ thuật:
+ Truyện có vai kể thích hợp.
+ Ngòi bút xây dựng nhân vật có nhiều thành công, chủ yếu là miêu tả tâm lí.
+ Ngôn ngữ và giọng điệu: phù hợp với nhân vật kể chuyện - cô gái thanh niên xung phong người Hà Nội - tạo cho truyện có giọng tự nhiên, thoải mái, trẻ trung và đầy nữ tính.
c. Tổng kết:
Truyện ngắn “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê viết về cuộc sống và chiến đấu của những cô gái thanh niên xung phong trển một cao điểm ở tuyến đường Trường Sơn trong những năm chiến tranh chống Mĩ cứu nước. Truyện làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn trong sáng, giàu mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh nhưng rất hồn nhiên, lạc quan của họ. Đó chính là hình ảnh đẹp, tiêu biểu về một thế hệ trẻ Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ.
Truyện sử dụng vai kể là nhân vật chính, có cách dẫn truyện tự nhiên, ngôn ngữ sinh động, trẻ trung và đặc biệt thành công về nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật.
II. ĐÊ VĂN LUYỆN TẬP
Đề: Cảm nghĩ về nhân vật Phương Định trong truyện ngắn “Những ngôỉ sao xa xôi” của Lê Minh Khuê.
DÀN Ý
Mở bài:
Giới thiệu tác giả, tác phẩm
Giới thiệu nhân vật Phương Định
Nêu ấn tượng chung về nhân vật
Thân bài: Lần lượt nêu các ấn tượng, những suy nghĩ và tình cảm về:
Tính hồn nhiên, ngây thơ, tinh nghịch của Phương Định thời học sinh.
Tính nhạy cảm, mơ mộng, yêu ca hát từ thuở còn đi học đến khi vào chiến trường.
Nét xinh xắn và hơi điệu được cánh pháo thủ và lái xe quan tâm.
Chất anh hùng trong công việc thường ngày của cô.
Tinh thần dũng cảm trong một cuộc phá bom đầy nguy hiểm.
c. Kết bài:
Cảm nghĩ chung về nhân vật.
Liên tưởng, liên hệ, mở rộng suy nghĩ.
BÀI VIẾT GỢI ý
Trong kháng chiến chống Mĩ, con đường Trường Sơn đã thành biểu tượng anh hùng của cuộc chiến đấu giành độc lập tự do. Dưới mưa bom bão đạn của quân thù, con đường vẫn vươn dài về phía trước, chở trên mình bao đoàn quân, bao đoàn xe rầm rập tiến về Nam. Để cho cái mạch máu Trường Sơn ấy luôn thông suốt, đã có hàng vạn thanh niên xung phong ngày đêm bám đường san lấp hố bom, phá bom nổ chậm. Nhà văn nữ Lê Minh Khuê đã từng là thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn máu lửa. Những tác phẩm chị viết về cuộc sông chiến đấu của bộ đội và thanh niên xung phong ở đây đã gây được sự chú ý của bạn đọc. Truyện ngắn "Những ngôi sao xa xôi " là một trong những tác phẩm ấy. Truyện viết về ba cô gái trong một tổ trinh sát mặt đường làm nhiệm vụ phá bom trên tuyến đường Trường Sơn đạn bom khốc liệt. Phương Định, nhân vật kể chuyện cũng là nhân vật chính để lại nhiều ấn tượng đẹp và tình cảm sâu sắc trong lòng người đọc.
Phương Định là nữ sinh của thủ đô thanh lịch. Cái thời áo trắng ngây thơ hồn nhiên và vô tư lự của cô thật vui sướng ! Những hoài niệm của cô về thời học sinh tinh nghịch ấy thật đáng yêu ! Cơn mưa đá ngắn ngủi đột ngột xuất hiện ở cuối truyện, ngay sau trận phá bom đầy nguy hiểm, làm nở tung trong cô bao niềm vui thơ trẻ: cô nhớ về mẹ, cái cửa sổ căn nhà, những ngôi sao to trên bầu trời thành phố...
Quả là Phương Định có nhiều mơ mộng. Và có đặc biệt thích ca hát. Hồi ở nhà, cô hát say mê, có lúc hát ầm ĩ đến nỗi làm ông bác sĩ hàng xóm mất ngủ; có lần hát say sưa đến nỗi suýt ngã lăn nhào từ cửa sổ gác hai xuống đất.
Cô đem cả lòng say mê ca hát đó vào chiến trường Trường Sơn ác liệt: cô thích hát những hành khúc bộ đội, những bài dân ca quan họ, dân ca Nga, dân ca Ý. Giọng hát của Phương Định chắc là hay lắm. Chẳng phải chị Thao tổ trưởng thường yêu cầu cô hát đấy sao? Định còn có tài bịa ra lời hát nữa. Chị Thao đã ghi vào vỏ' cả những lời hát cô bịa ra đấy. Phương Định hiện ra trước mắt ta là một cô gái trẻ trung, thông minh, tinh nghịch, nhiều mơ mộng. Cô gái ấy mới đáng yêu làm sao !
Phương Định còn là một cô gái xinh xắn. Chiến trường khốc liệt không đốt cháy nổi tâm hồn nhạy cảm của cô. Cô không được nói nhiều lắm về ngoại hình của mình nhưng chỉ mấy nét này cũng giúp ta hiểu vì sao cô được cánh pháo thủ và lái xe nhắn thăm hỏi và gửi thư: “một cô gái khá, hai bím tóc dày, mềm mại, cái cổ cao, kiều hãnh như đài hoa loa kèn... và đôi mắt dài dài, màu nâu hay nheo lại như chói nắng, một đôi mắt "có cái nhìn sao mà xa xăm"...” Một cô gái đẹp ! Cô cũng tự biết mình xinh đẹp và được nhiều chàng trai chấm. Nhưng cô dù là nhạy cảm cũng chưa để lòng mình xao động vì ai đâu nhé, nên cô không hay biểu lộ tình cảm của mình. Cho nên cô có vẻ hơi điệu trong đám đông. Càng điệu càng đáng yêu hơn !
Cô sinh ra và lớn lên tại thành phố thủ đô, có lẽ cô dễ dàng có được một chỗ ngồi ở giảng đường đại học, quanh cô là tíu tít bạn bè áo trắng. Nhưng cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mĩ đã cướp đi sự bình yên của đất nước, Bác Hồ từng kêu gọi: "Dù hi sinh tói đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn củng phải cương quyết giành cho được dộc lập"', Phương Định đã cùng thế hệ của mình “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước - Mà lòng phơi phới dậy tương lai'. Cô kể: "Chúng tôi có ba người. Ba cô gái. Chúng tôi ở trong một cái hang dưới chán cao điểm. Con đường đi qua trước hang [...] Đường bị đánh lở loét, màu đất đỏ, trắng lẫn lộn. Hai bên đường không có lá xanh. Chỉ có những thân cây bị tước khô cháy." Trên cao điểm trống trơn, cô và các bạn phải chạy giữa ban ngày, phơi mình ra giữa vùng trọng điểm đánh phá của máy bay địch. Cô nói về công việc của mình: "Việc của chúng tôi là ngồi đây. Khi có bom nổ thì chạy lên, đo khối lượng đất lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom."
Chừng ấy công việc được cô nói ra gọn gàng, khô khốc, tĩnh nhẹ như không. Chừng ấy công việc mà chỉ với ba cô gái trẻ, rất trẻ... Ây thế mà Phương Định thì nghĩ về công việc của mình quá giản dị, cô cho là có cái thú riêng: "Có ở đâu như thế này không: đất bốc khói, không khí bàng hoàng, máy bay đang ầm ì xa dần. Thần kinh căng như chão, tìm dập bất chấp cả nhịp điệu, chân chạy mà vẫn biết rằng khắp chung quanh có nhiều quả bom chưa nổ. Có thể nổ bây giờ, có thể chốc nữa. Nhưng nhất định sẽ nổ... "
Giản dị lắm mà anh hùng lắm thay, cô tiểu thư Hà Nội ấy ! Cô gái từng làm nũng mẹ, từng gào to gọi mẹ chỉ vì mớ giấy tờ sách vở cô bày ra bừa bãi trên bàn, trên giường, không biết cách nào xếp lại cho gọn nữa. Và mẹ phải ra tay sắp xếp hộ cho con gái cưng, vừa sắp xếp vừa cằn nhằn: “Con gái gì cái của mày. Lấy chồng rồi mà no đòn... No đòn... " Chiến tranh và đạn bom giặc Mĩ đã làm cô lớn lên, trở thành dũng sĩ mạnh mẽ mà cô không hề biết. Thật đáng phục !
Cô không được đô'i đầu trực diện với kẻ thù mà phải đốì diện với Thần Chết do kẻ thù ném xuống. Thần Chết nằm chực ở đó chờ phút ra tay. Cô và các bạn phổi ra tay trước nó, phải tiêu diệt nó. Cô phải nhanh hơn, mạnh hơn nó, không được phép chậm trễ một giây:
Bôn quả bom nổ chậm chia cho 3 cô gái trẻ: "Tôi, một quả bom trên đồi. Nho, hai quả dưới lòng đường. Chị Thao, một quả dưới chân cái hầm ba-ri-e cũ. [...] Tôi đến gần quả bom. [...] Quả bom nằm lạnh lùng trên một bụi cây khô, một đầu vùi xuống đất. Tôi dùng xẻng nhỏ đào đất dưới quả bom. Đất rắn. Những hòn sỏi theo tay tôi bay ra hai bên. Thỉnh thoảng lưỡi xẻng chạm vào quả bom. Một tiếng động sắc đến gai người, cứa vào da thịt tôi. Tôi rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm. Nhanh lèn một tí ! vỏ quả bom nóng. Một dấu hiệu chẳng lành. Hoặc là nóng từ bên trong quả bom. Hoặc là mặt trời nung nóng.."
Thật đáng sợ cái công việc chọc giận Thần Chết đó ! Ai dám chắc rằng nó sẽ không nổ ngay bây giờ, lúc Phương Định đang hí húi đào đào bới bới ấy? Thế mà cô vẫn không run tay, vẫn tiếp tục cái công việc đáng sợ: "Tôi cẩn thận bỏ gói thuốc mìn xuống cái lỗ đã đào, châm ngòi. Tôi khỏa đất rồi chạy lại chỗ ẩn nấp của mình: liệu mìn có nổ, bom có nổ không? Không thì làm cách nào để châm mìn lần thứ hai... Nhưng quả bom nổ. Một thứ tiếng kì quái đến váng óc. Ngực tôi nhói, mắt cay mãi mới mở ra được. Mùi thuốc bom buồn nôn. Ba tiếng nổ nữa tiếp theo. Đất rơi lộp bộp, tan đi âm thầm trong những bụi cây. Mảnh bom xé không khí, lao và rít vô hình trển đầu."
Bốn quả bom đã nổ. Thắng rồi ! Nhưng một đồng đội bị bom vùi ! "Máu túa ra từ cánh tay Nho, túa ra, ngấm vào đất. [...] Da xanh đi, mắt nhắm nghiền, quần áo đầy bụi... "
Nhưng không ai được khóc trong giờ phút rất cần sự cứng cỏi của mỗi người... Rất may, Nho chỉ bị thương và choáng mà thôi.
Cái công việc khủng khiếp bóp nghẹt trái tim ấy không chỉ đến một lần trong đời mà đến hàng ngày... "Quen rồi. Một ngày chúng tôi phá bom đến năm lần. Ngày nào ít: ba lần. Tôi có nghĩ đến cái chết. Nhưng một cái chết mờ nhạt,không cụ thể.” Cảm xúc và suy nghĩ chân thực của cô đã truyền sang cho người đọc nỗi niềm đồng cảm yêu mến và sự kính phục. Một cô nữ sinh nhỏ bé, hồn nhiên, giàu mơ mộng và nhạy cảm mà cũng thật anh hùng, thật xứng với những kì tích đã khắc ghi trên những tuyến đường Trương Sơn bi tráng.
Một ngày trong những năm tháng Trường Sơn của cô là như vậy. Những trang sử Trường Sơn không thể quên ghi một ngày như thế.
Lịch sử kháng chiến chống Mĩ không thể thiếu những trang về Trường Sơn máu lửa. Chúng ta tự hào về những chiến sĩ, những thanh niên xung phong Trường Sơn như Phương Định và đồng đội của cô. Có biết bao người bị bom vùi và không phải chỉ bị thương xoàng như Nho. Họ đã vĩnh viễn nằm lại với rừng, không thực hiện được lời hẹn "gặp nhé giữa Sài Gòn”. Có người trở về mà thân thể không nguyên vẹn. Một số trở về với quê hương khi tuổi xuân đã hết, cơ hội xây dựng cuộc đời đã qua, sông gieo neo lay lắt. Tuy vậy ta cũng gặp đâu đó những nữ thanh niên xung phong ngày xưa nay đã phấn đấu trở thành những nhà khoa học, những doanh nhân thành đạt, những cán bộ quản lí tài giỏi liêm khiết. Có thể Phương Định là một người trong số họ.
Càng yêu mến tự hào về Phương Định, càng biết ơn cô và bạn bè trong thê hệ cô đã đổ máu cho nền độc lập của Tổ quốc, chúng ta cần học tập tinh thần xung phong của họ vào công cuộc xây dựng đất nước hôm nay.
(Đặng Cao Sửu)