Soạn bài Mạch lạc trong văn bản

MỢCH LỢC TRONG VĂN BẢN
MỤC TIÊU BÀI HỌC
Có những hiểu biết bước đầu về mạch lạc trong văn bản từ đó góp phần làm cho bài văn của mình trở nên mạch lạc hơn.
TÌM HIỂU NỘI DUNG
Một văn bản mạch lạc là văn bản có các phần, các đoạn, các câu trong văn bản đều nói về một đề tài biểu hiện, một chủ đề chung xuyên suốt. Các đoạn, các phần, các câu trong văn bản được tiếp nối theo một trình tự rõ ràng, hợp lí, nhằm làm cho chủ đề trôi chảy liền mạch và gợi được nhiều hứng thú cho người đọc (người nghe).
Không nên lẫn lộn khái niệm mạch lạc với các khái niệm có liên quan như liên kết, bô' cục. Một văn bản mạch lạc không thể nào không có tính liên kết. Song không phải sự liên kết nào cũng làm nên mạch lạc.
TRẢ LỜI CẤU HỎI
Mạch lạc là gì?
á) Mạch lạc trong văn bản phải có những tính chất:
Trôi chảy thành dòng, thành mạch.
Chủ đề xuyên suốt các phần, các đoạn trong văn bản.
Thông suốt, liên tục, không đứt đoạn.
Có người cho rằng: trong văn bản, mạch lạc chỉ sự tiếp nôi theo trình tự hợp lí giữa các ý, các phần. Điều đó rất đúng nhưng chưa đủ mà phải là:
Nói đến mạch lạc là nói đến sự tiếp nối, nhưng là sự tiếp nối của một nội dung chủ đạo xuyên suốt qua toàn bộ các ý, các phần.
Làm thế nào để văn bản trở nên mạch lạc?
Văn bản Cuộc chia tay của những con búp bê là một văn bản có tính mạch lạc.
Chủ đề xuyên suốt câu chuyện là tình cảm anh em trong sáng, thân thiết, gắn bó máu thịt và sự chia tay đau đớn đầy cảm động của những em bé chẳng may rơi vào cảnh gia đình tan vỡ.
Chủ đề chung này chạy suốt qua các phần, các ý của tác phẩm và chủ đề này được thể hiện đần dần ngay từ đầu tác phẩm, chúng ta không thể biết ngay được Thành và Thủy cùng với con búp bê rốt cục có phải chia tay với nhau không? Cuộc chia tay của hai anh em và không chia tay của
hai con búp bê luôn luôn có những diễn biến mới mẻ qua các phần, các đoạn và qua mỗi phần, mỗi đoạn ta thấy được kịch tính của tác phẩm, ơ đây, mạch lạc và bố" cục không hề mâu thuẫn và đối lập nhau.
b) Cuộc chia tay của những con húp bê được kể theo trình tự thời gian. Tuy nhiên, tác giả không đưa đoạn "Gia đình tôi khá giả. Anh em tôi rất thương nhau" lên đầu câu chuyện cho đúng với trật tự thời gian, đây không phải là sơ suất của tác giả mà đây chính là dụng ý nghệ thụât. Tác giả muốn làm cho câu chuyện có sức thu hút, hấp dẫn ngay từ đầu, tạo không khí, cảm xúc, lôi cuốn người đọc vào những dòng đầu tiên của tác phẩm buộc người đọc phải tìm hiểu đầu đuôi câu chuyện.
Ghi nhớ: Đọc SGK.
IV. LUYỆN TẬP
Hãy tìm hiểu mạch lạc của:
Văn bản Mẹ tôi (SGK - trang 32)
Chủ đề xuyên suốt câu chuyện: tấm lòng thường con sâu nặng của người mẹ đối với con và chủ đề này được thể hiện qua từng đoạn, từng phần trong tác phẩm. Đầu tiên là việc En-ri-cô có những lời nói thiếu lễ độ đối với mẹ, tiếp đến là việc tác giả nêu lên nỗi vất vả, khó khăn, tấm lòng yêu thương con cao cá của người mẹ En-ri-cô. Cuối cùng là việc nêu lên vai trò vô cùng lớn lao của người mẹ đốì với con.
Bài thơ: "Lão nông và các con" (SGK - trang 33) có chủ dề: lời dạy bảo của người cha trước khi nhắm mắt, lấy "lao động là vàng". Chủ đề này được thể hiện dần dần trong bài thơ. Đầu tiên là nói về chuyện ruộng đất, việc chôn kho vàng dưới đất, tiếp theo là nói về việc cày bừa, sự gắng công của mọi người trong việc đồng áng, cuối cùng là một câu dạy: "lây lao động là vàng" để tặng con.
* Ở đoạn văn "Mùa đông..." ý tứ chủ đạo xuyên suốt đoạn văn là: sắc vàng trù phú, đầm ấm của làng quê vào mùa đông, giữa ngày mùa. Ý tứ ây được dẫn dắt theo một trình tự hợp lí. Câu đầu giới thiệu khái quát về sắc vàng trong thời gian mùa đông, giữa ngày mùa và trong không gian là làng quê. Tiếp đến là những biểu hiện của sắc vàng trong không gian và thời gian đó (màu vàng của trời, màu vàng của lúa, màu vàng của nắng nhạt, của quả chín, của rơm, thóc, mái nhà và màu vàng của các con vật: gà, chó...). Hai câu cuối là nhận xét, cảm xúc về màu vàng.
Có người phê phán tác giả Cuộc chia tay của những con búp bê đã không thuật lại tỉ mỉ nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của hai người lớn, khiến cho câu chuyện thiếu rõ ràng. Điều đó không đúng và không cần thiết -bởi vì ý tứ chủ đạo của câu chuyện là xoay quanh cuộc chia tay của hai đứa trẻ và hai con búp bê. Nếu đưa việc thuật lại tỉ mỉ nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của hai người lớn sẽ làm cho ý tứ chủ đạo của câu chuyện bị phân tán, không giữ được sự thông nhất, do đó làm mất sự mạch lạc của câu chuyện.