Soạn bài Bài học đường đời đầu tiên

BÀI HỌC ĐƯỜNG ĐÔI ©Ẩư tiên
MỤC TIÊU BÀI HỌC
Hiểu được nội dung, ý nghĩa Bài học đường đời đầu tiên.
Nắm được những đặc điểm cơ bản trong nghệ thuật miêu tả và kể chuyện của bài văn.
II. TÌM HIỂU NỘI DUNG
Dế Mèn phiêu lưu kí là tác phẩm tiêu biểu nhất trong sáng tác cho thiếu nhi của Tô Hoài và cũng là bông hoa ngát hương trong vườn hoa văn học thiếu nhi.
Dế Mèn phiêu lưu kí mô tả những cuộc phiêu lưu của một chú dế mèn qua thế giới loài vật và loài người. Mượn câu chuyện đồng thoại về chú dế mèn, tác giả bày tỏ lòng tự tin và khẳng định vào điều thiện và cuộc sống hòa bỉnh nhân ái, nêu cao lí tưởng “muôn loài cùng nhau kết làm anh em”. Chính từ những kinh nghiêm cuộc sông của mình, Mèn và các bạn đã cùng nhau đi tới lí tưởng trên và họ bắt tay vào việc tuyên truyền cho nó.
Văn bản trong SGK trích từ chương I của tác phẩm.
Văn bản này gồm hai nội dung : phần một miêu tả hình ảnh Dế Mèn, một thanh niên cường tráng. Phần hai nói về trò đùa ngỗ nghịch của Dế Mèn trêu mụ Cốc gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt.
A. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
1. Kể tóm tắt văn bản đoạn trích:
Dế Mèn vốn là một thanh niên cường tráng, với đôi càng mẫn bóng, dôi cánh dài kín xuống tận chấm duôi, mỗi khi vỗ cánh nghe thấy tiếng phành pliạch giòn giã. Khi Dế Mèn đi bộ thì cả người rung rinh một màu nâu bóng mỡ có thể soi gương được và rất ưa nhìn.
Đầu Dế Mèn to và nối từng tảng, hai cái răng đen nhánh, sợi râu dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Tính tình Dế Mèn thích cà khịa với tất cả mọi người. Bà con lối xóm không ai thích to tiếng với Dế Mèn. Chính vì vậy mà Dế Mèn càng tưởng minh là một tay ghê gớm có thể dứng đầu thiên hạ.
Cạnh nhà Dế Mèn có một chú Dế Choắt, vốn bẩm sinh đã yếu đuối. Dế Choắt ở trong một cái hang nông sát mặt đất.
Một lần Dế Mèn sang chơi, thấy Dế Choắt sống cẩu thả, nhà cửa tềnh toàng. Dế Mèn tỏ ý coi thường, lên mặt dạy đời.
Thấy thế Dế Choắt bèn than rằng : “Anh đã nghĩ thương em, thì anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tối lửa tắt đèn, em chạy sang nhà anh...”.
Dế Mèn không chút bận tâm bỏ về.
Một hôm trời mưa rất to. Bỗng chị Cốc từ dưới đầm bay lên đậu gần hang Dế Mèn. Vốn tính thích trêu chọc, Dế Mèn cất tiếng hát trêu tức chị Cốc. Chị Cốc tức lắm bèn lên tiếng : “Đứa nào cạnh khóe gì tao thế?”. Dế Mèn sợ quá bèn chui tọt vào hang. Nhìn quanh không thấy ai, một lúc chị phát hiện ra Dế Clioắt đang loay hoay trong cửa hang. Chị bèn quát lớn: “Mày nói gì?”.
Mặc dù Dế Choắt van lạy nhưng chị Cốc cứ liên tục giáng mỏ xuống người của Dế Choắt. Dế Choắt đau quá kêu váng lén. Sau khi đã hả cơn tức, cliị Cốc bay đi.
Biết chị Cốc đã đi rồi, Dê' Mèn mới mon men bò ra khỏi hang và đến bên Dế Clioắt. Lúc này Dể Choắt không dậy dược nữa, nằm thoi thóp. Trước khi chết, Dế Clioắt nói với Dế Mèn : “Ở đời mà hung hăng bậy bạ rồi củng mang vạ vào mình đấy”. Thế rồi Dế Choắt tắt thở.
Đau đớn trước cái chết của bạn và ăn năn với hành động của mình. Dế Mèn đứng lặng trước mộ Dế Clioắt nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.
Truyện được kể bằng lời của nhân vật nào ?
Truyện được kế theo lời của nhân vật Dế Mèn. Vai kể chuyện như vậy tạo sự thân mật gần gũi giữa người kể và người đọc, dễ biểu hiện tâm trạng, thái độ của nhân vật.
Bài Văn có thể chia làm mấy đoạn, nội dung chính của mỗi đoạn là gì ?
Bài văn chia thành 2 đoạn.
Đoạn một : từ đầu đến “sắp đứng đầu thiên hạ rồi”. Miêu tả vẻ đẹp cường tráng của Dế Mèn.
Đoạn hai : Phần còn lại. Câu chuyên về bài học đường đời đầu tiên đôi với Dế Mèn.
Hãy đọc kĩ đoạn vãn từ đầu bài đến "... sắp đứng đầu thiên hạ rồi” sau đó : a. Ghi lại các chi tiết miêu tả ngoại hình và hành động của Dê Mèn.
Nhận xét về trình tự và cách miêu tả trong đoạn văn.
— Các chi tiết miêu tả ngoại hình của Dế Mèn :
Đôi càng mẫn bóng, những cái vuốt cứng và nhọn hoắt, đôi cánh dài xuống tận chấm đuôi. Đầu to nổi từng tảng. Hai cái răng đen nhánh. Sợi râu dài và uốn cong.
Các chi tiết miêu tả ngoại hình càng làm nổi bật vẻ đẹp cường tráng của Dế Mèn.
- Các chi tiết miêu tả hành động của Dế Mèn:
vẻ đẹp cường tráng còn được thể hiện ở sức mạnh, trong điệu bộ, động tác của Dế Mền : Co cẳng đạp phành phạch vào các ngọn cỏ; Đôi cánh vũ lên nghe tiếng phành phạch giòn giã; Lúc đi bộ cả người rung rinh một màu nâu bóng mỡ ; nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm ; chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.
- Nhận xét về trình tự và cách miêu tả trong đoạn văn :
Cách miêu tả của tác giả : Gợi tả hình dáng chung vừa làm nổi bật các đặc điểm quan trọng của đối tượng, vừa diễn tả ngoại hình vừa thể hiện hành động để bộc lộ sự cường tráng và tính nết của Dế Mền.
Tìm những động từ và tính từ miêu tả hình dáng và tính cách Dế Mèn trong đoạn văn. Hãy thử thay thế một số từ ấy bằng những từ đồng nghĩa hoặc gần nghĩa rồi rút ra nhận xét về cách dùng từ miêu tả của tác giả.
- Những động từ và tính từ miêu tả hình dáng và tính cách Dế Mèn trong đoạn văn : Cường tráng, mẫn bóng, cứng nhọn hoắt, hủn hoẳn, dài, giòn giã, náu bóng, to, bướng, đen nhánh, ngoàm ngoạp, cong, hùng dũng, trịnh trọng, khoan thai, co cẳng lên, đạp phanh phách, rung rinh...
Thay thế bằng những từ đồng nghĩa hay gần nghĩa :
Ví dụ :	Cường tráng thay bằng từ khỏe mạnh
Đen nhánh thay bằng từ đen tuyền...
Nếu thay bằng những từ đồng nghĩa hoặc gần nghĩa sẽ không làm nổi bật được các chi tiết quan trọng của đối tượng. Việc dùng các tính từ và động từ bộc lộ khả năng quan sát và miêu tả tinh tế của nhà văn Tô Hoài, không thể dùng những từ đồng nghĩa, gần nghĩa thay thế được. Những từ ngữ trong đoạn văn này rất đặc sắc góp phần vào việc khấc họa hình ảnh Dế Mèn : Một vẻ đẹp cường tráng, trẻ trung, chứa dầy sức sống của tuổi trẻ, nhưng dồng thời cũng cho thấy những nét chưa đẹp, chưa hoàn thiện trong tính nết, hành động của một chàng dế đang tuổi mới lớn.
Nhận xét về tính cách của Dế Mèn trong đoạn văn này.
Tính cách của Dế Mèn : Là một thanh niên mạnh mẽ, có tính cách, chứa đầy sức sông của tuổi trẻ. Nhưng bên cạnh đó Dế Mèn là một người hiếu thắng, thích gây gổ, ngông cuồng, hung hăng, xốc nổi.
Nhận xét về thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt biểu hiện qua lời lẽ, cách xưng hô, giọng điệu trong những đoạn đối thoại giữa hai nhân vật.
Thái độ của Dế Mèn đốì với Dế Choắt:
Cách đặt tên cho Dế Choắt : Thể hiện thái độ coi thường.
Cách xưng hô “chú mày” : Tỏ ý trịch thượng.
Khi Dế Choắt thỉnh cầu giúp đỡ, không thèm nghe nói hết câu đã hếch răng lên xì một hơi rõ dài, lớn tiếng mắng mỏ : Thái độ thiếu sự lịch lãm.
Tóm lại: Thái độ của Dê Mèn đốì với Dế Choắt là coi thường, trịch thượng, lên mặt dạy đời, thiếu sự lịch lãm.
Nêu diễn biến tâm lí và thái độ của Dế Mèn trong việc trêu mụ Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt :
Tâm lí và thái độ của Dế Mèn trong việc trêu mụ Cốc dẫn đến cái chết thương tâm của Dế Choắt : Đầu tiên chỉ vì tính tinh nghịch của mình là thích trêu chọc và cà khịa với người khác, kế đó là muôn ra oai với Dế Choắt, tỏ rõ mình là con người mạnh mẽ, không sợ bất cứ một ai, khoác lác, huênh hoang. Nhưng sau khi mụ Cốc lên tiếng thì lại chui tọt vào hang nằm im thin thít. Sau khi mụ Cốc bay đi mới dám mon men bò ra khỏi hang. Trước cái chết của bạn thì ân hận, nhận lỗi về mình và thấm thìa về bài học đường đời đầu tiên. Bài học này được thể hiện qua lời khuyên của Dế Choắt : “Ở đời mà thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi củng mang họa vào mình đấy”.
Hình ảnh những con vật được miêu tả trong truyện có giống với chúng trong thực tế không ? Có đặc điểm nào của con người được gán cho chúng. Em có biết tác phẩm nào viết về loài vật có cách viết tương tự như truyện này?
Tác phẩm mang đến cho người đọc nhiều trang kì thú về cuộc sống các loài vật. Lần theo bước chân của Dế Mèn, chúng ta được đọc những chương đặc sắc như chương nói về cuộc sông của Mèn thuở thiếu thời, chương nói về cuộc sông của Dế Cả, Dế Hai, về cuộc phiêu lưu của Dế Mèn và Dế Trũi vào xứ đầm lầy, vương quốc Cóc, của Êch Cốitn đại dương, về cuộc chọn thủ lĩnh của tổng Châu Chấu, về cuộc phiêu lưu vào xứ Kiến... ít có ngòi bút nào tả loài vật có tài như Tô Hoài. Ở đây tác giả đã tả con vật đúng với đặc điểm của loài (từ hình dáng tới một sô' đặc điểm sinh hoạt). Bên cạnh đó tác giả còn gán cho con vật tính cách của con người. Tả Mèn thì đúng là dế, tả Cóc thì từ dáng vẻ đến lời nói đúng là thầy đồ Cóc. Hãy nghe Cóc hỏi Dế Mèn và Dế Trũi : “Hà cớ mà chư vị tráng sĩ du nhàn qua bản thôn Còn đây là Nhái Bén tay sai của Ech Cốm Đại Vương : “Chàng Nhái Bén gầy, lêu đêu cao, hai cái đùi bé quắt mà dài tới nửa thân mình. Bộ quần áo thể thao của Nhái Bén bó sát người cứ so le, xộc xệch, càng có cảm tưởng như cẳng chân nó dài thêm ra”.
Một sô' tác phẩm viết về loài vật có cách viết tương tự như tác phẩm này: Võ sĩ Bọ Ngựa, Đám cưới Chuột, Trê và Cóc...
GHI NHỚ:
Bài văn miêu tả Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng của tuổi trẻ, nhưng tính nết còn kiêu căng, xốc nổi. Do bày trò nghịch ngợm, thiếu suy nghĩ nên đã gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt, Dế Mèn đã hối hận và rút ra được bài học đường đời cho mình. Nghệ thuật miêu tả của Tô Hoài rất sinh động, cách kể chuyện ở ngôi thứ nhất tự nhiên, hấp dẫn, ngôn ngữ chính xác, giàu tính tạo hình.
B. LUYỆN TẬP
ơ đoạn cuối truyện sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn đứng lặng hồi lâu trước nấm mồ của người bạn xấu số. Em thử hình dung tâm trạng của Dế Mèn và viết một đoạn văn diễn tả lại tâm trạng ấy theo lời của Dế Mèn.
Đoạn văn :
Sau khi đưa Dế Choắt đến nơi an nghỉ cuối cùng, tôi đứng lặng hồi lâu trước nấm mồ của người bạn xấu số, trong lòng tôi dấy lên một niềm thương tiếc vô hạn. Tôi ân hận về hành động của mình. Chỉ vì nhiễm thói hiếu thắng, thích gây gổ, trêu chọc mọi người mà tôi đã gây nên cái chết bi thảm cho người bạn hàng xóm của tôi. Có lẽ suốt cuộc đời này, tôi không thể tha thứ cho hành động ngông cuồng của mình. Tôi càng thấm thìa những lời trăng trối của Dế Choắt nói với tôi : “Ớ đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang họa vào mình đấy” và tôi nghĩ đây là bài học đường đời đầu tiên đôi với tôi.