Soạn bài Vượt thác
VƯỢT THÁC MỤC TIÊU BÀI HỌC Cảm nhận được vẻ đẹp phong phú, hùng vĩ của thiên nhiên trên sông Thu Bồn và vẻ đẹp của người lao động. Nắm được nghệ thuật phôi hợp miêu tả khung cảnh thiên nhiên và hoạt động của con người. TÌM HIỂU NỘI DUNG Quê nội là tập một trong bộ truyện hai tập (Quê nội - Tảng sáng). Truyện kể lại chuyên thăm quê nội của bô con chú Cù Lao sau ngày cách mạng thành công. Hai Bô' con chú thấy tận mắt sự đổi thay lớn lao của vùng quê ven sông Thu Bồn. Vượt thác là một đoạn trích trong truyện Quê nội của nhà văn Võ Quảng. Đoạn trích này tả chuyến đi ngược dòng sông Thu Bồn của con thuyền do dượng Hương Thư chỉ huy, từ làng Hòa Phước lên thượng nguồn để lấy gỗ về dựng trường học cho làng, sau ngày Cách mạng tháng Tám thành công. Đoạn trích này có thể xem là bài văn miêu tả về cảnh quan thiên nhiên trên sông và hai bên bờ, qua những vùng khác nhau dọc theo hành trình của con thuyền từ vùng đồng bằng trù phú vượt qua những thác ghềnh ở vùng núi để tới thượng nguồn. A. TRẢ LỜI CÂU HỎI Bô" cục bài văn : chia làm 3 đoạn : Đoạn 1: Từ đầu đến “Thuyền chuẩn bị vượt nhiều thác nước” Thuyền vượt qua đoạn sông bằng phẳng trước khi đến chân thác. Đoạn 2 : từ “Đến Phường Rạnh” đến “Thuyền vượt qua khỏi thác Cổ Cò”. Thuyền vượt qua đoạn sông có nhiều thác dữ. Đoạn 3 : Phần còn lại. Con thuyền ở đoạn sông đã qua thác dữ. Cảnh dòng sông và hai bên bờ qua sự miêu tả ở trong bài đã đổi thay như thế nào theo từng chặng đường của con thuyền ? Theo em vị trí quan sát để miêu tả của người kể chuyện trong bài là ở chỗ nào ? Vị trí quan sát ấy có thích hợp không ? Vì sao ? Cảnh dòng sông và hai bên bờ được miêu tả theo từng chặng đường của con thuyền: Đoạn sông ở vùng đồng bằng thì êm đềm, hiền hòa và thơ mộng; Cảnh ở đây rất đẹp, thanh bình và trù phú với những bãi dâu trải ra bạt ngàn đến tận những làng xa tít. Thuyền bè ở đây tấp nập với những đặc sản của quê hương mình. Nhưng càng về ngược, cảnh ở hai bên bờ sông càng thay đổi : vườn tược càng um tùm, những chòm cổ thụ dáng mãnh liệt đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước. Rồi núi cao đột ngột hiện ra chắn ngang trước mặt. Ớ đoạn sông này có nhiều thác dữ, nhưng tác giả chỉ tả về một dòng nước “Nước từ trên cao phóng giữa hai vách đá dựng đứng chảy đứt đuôi rắn” để thấy rõ sự hiểm trở và dữ dội đó càng được bộc lộ thông qua việc miêu tả những động tác dũng mãnh của dượng Hương Thư và mọi người khi chông thuyền vượt thác. Ớ đoạn cuối dòng sông vẫn cứ chảy quanh co dọc theo những núi cao sừng sững, nhưng dường như nó đã bớt nguy hiểm, qua nhiều lớp núi đồng bằng lại hiện ra. Cảnh ở hai bên bờ sông cũng rất đẹp, có núi cao, dọc sườn núi có nhiều bụi cây mọc lúp xúp, phía trước đồng bằng màu mỡ lại hiện ra. Vị trí quan sát của người kể chuyện là ngồi trong con thuyền. Cảnh vật thiên nhiên được miêu tả ở đây theo hành trình của con thuyền, nên có thể thấy được sự biến đổi phong phú của cảnh quan thiên nhiên trên sông và hai bên bờ qua những vùng khác nhau. Cảnh con thuyền vượt thác đã được miêu tả như thế nào ? Hãy tìm những chi tiết miêu tả ngoại hình, hành động của nhân vật dượng Hương Thư trong cuộc vượt thác. Những cách so sánh nào được sử dụng ? Cảnh con thuyền vượt thác được miêu tả : + Phóng sào xuốhg lòng sông, ghì chặt trên đầu sào, chiếc sào dưới sức chống bị cong lại. Nước bị cản văng bọt tung lên, thuyền vùng vằng cứ chực tụt xuống, rồi lại lấn lên... + Đây là đoạn sông khó khăn và nguy hiểm nhất đôi với con thuyền thông qua việc miêu tả sự dũng mãnh của dượng Hương Thư và mọi người trên thuyền. Những chi tiết miêu tả ngoại hình và hành động của nhân vật dượng Hương Thư trong cuộc vượt thác. + Ngoại hình : Cởi trần, như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt lại, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa. + Động tác : Co người phóng chiếc sào xuôhg lòng sông, ghì chặt trên đầu sào, lấy thế trụ, chiếc sào dưới sức chống bị cong lại, thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt, ghì trên ngọn sào. Đoạn văn sử dụng nhiều so sánh : + So sánh ngoại hình của dượng Hương Thư với “pho tượng đồng đúc”, để thể hiện nét ngoại hình gân guốc vững chắc của nhân vật. + So sánh ngoại hình và động tác của dượng Hương Thư với “một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ” thể hiện vẻ dũng mãnh của nhân vật. Ngoài ra tác giả còn sử dụng nhiều hình ảnh so sánh để miêu tả cảnh quan trên sông, hai bên bờ cũng như sự khó khăn, nguy hiểm của con thuyền khi vượt thác. Ớ đoạn đầu và đoạn cuối của bài, có hai hình ảnh miêu tả những cầy cổ thụ trên bờ sông. Em hãy chỉ ra hai hình ảnh ấy và cho biết tác giả đã sử dụng cách chuyển nghĩa nào ở mãi hình ảnh ? Nêu ý nghĩa của từng trường hợp. Ớ đoạn đầu khi con thuyền đã qua đoạn sông êm ả, cảnh bên bờ là “những chòm cổ thụ dáng mãnh liệt đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước” vừa như báo trước một khúc sông nguy hiểm vừa như mách bảo con người chuẩn bị tinh thần vượt thác. Còn ở đoạn cuối hình ảnh những chòm cổ thụ lại hiện ra trên bờ khi con thuyền đã vượt qua thác dữ thì lại “mọc giữa những bụi lúp xúp nom xa như những cụ già vung tay hô đám con cháu tiến về phía trước”. Hình ảnh so sánh rất thích hợp với sự tương quan giữa những cây to với những bụi cây lúp xúp, đồng thời vừa biểu hiện được tâm trạng hào hứng phấn chấn của con người khi đã vượt qua những ghềnh thác nguy hiểm và tiếp tục tiến về phía trước. Qua bài văn, em cảm nhận như thế nào về thiên nhiên và con người lao động được miêu tả trong đó ? Bài văn tả dòng sông Thu Bồn và cảnh quan hai bên bờ sông theo hành trình của con thuyền qua những vùng khác nhau và tập trung nhất là cảnh vượt thác. Với cách miêu tả này, tác giả làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên hùng vĩ và sức mạnh của con người lao động luôn vượt và chế ngự được thiên nhiên. B. LUYỆN TẬP Hai bài Sông nước Cà Mau và Vượt thác đều miêu tả cảnh sông nước. Em hãy nêu những nét riêng đặc sắc của phong cảnh thiên nhiên được miêu tả ở mỗi bài và nghệ thuật miêu tả của tác giả. + Bài Sông nước Cà Mau miêu tả cảnh quan vùng sông nước Cà Mau. Trình tự miêu tả trong bài này là đi từ những ấn tượng chung về thiên nhiên, vùng đất Cà Mau, rồi tập trung vào miêu tả, thuyết minh các kênh rạch, sông ngòi, các địa danh, cách đặt tên các dòng kênh, dòng sông và cảnh vật hai bên bờ, cuối cùng là cảnh chợ Năm Căn họp ngay trên mặt sông. Để làm nổi bật những ấn tượng trên, tác giả đã tập trung vào miêu tả khung cảnh thiên nhiên qua sự cảm nhận của thị giác và thính giác, đặc biệt là cảm giác về màu xanh bao trùm và tiếng rì rào bất tận của rừng cây, của sóng và gió. ơ đây tác giả đã sử dụng một sô' biện pháp nghệ thuật : phối hợp kể với tả, lô'i liệt kê, dùng điệp từ, đặc biệt là những tính từ chỉ màu sắc và trạng thái cảm giác. + Bài Vượt thác Bài văn miêu tả dòng sông Thu Bồn và quang cảnh hai bên bờ theo hành trình của con thuyền do dượng Hương Thư chỉ huy. Nghệ thuật miêu tả ở bài này là phối hợp miêu tả cảnh vật thiên nhiên với hoạt động của con người đưa thuyền ngược dòng vượt thác. Cảnh thiên nhiên được trải dài theo hành trình của con thuyền nên có sự biến đổi phong phú. Nhưng bức tranh mà tác giả tập trung vào miêu tả là hình ảnh của con người, mà nổi bật là nhân vật dượng Hương Thư trong cuộc vượt thác. Ở bài này tác giả sử dụng một sô' biện pháp nghệ thuật : phép so sánh và nhân hóa. GHI NHỚ Bài văn miêu tả cảnh vượt thác của con thuyền trên sông Thu Bồn, làm nổi bật vẻ hùng dũng và sức mạnh của con người lao động trên nền cảnh thiên nhiên rộng lớn, hùng vĩ. Nghệ thuật tả cảnh, tả người từ điểm nhìn trên con thuyền theo hành trình vượt khó rất tự nhiên sinh động.