Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ
ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỬ MỤC TIÊU BÀI HỌC Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Bác Hồ trong bài thơ, với tấm lòng yêu thương, sự chăm sóc ân cần của Bác đối với các chiến sĩ, đồng bào, qua đó thấy được tình cảm yêu quý, kính trọng của người chiến sĩ đối với Bác. Nắm được đặc sắc nghệ thuật của bài thơ: kết hợp miêu tả, kể chuyện với biếu hiện cảm xúc, tâm trạng. Thể thơ năm chữ thích hợp với bài thơ có yếu tố kể chuyện. TÌM HIỂU NỘI DUNG Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ được viết dựa trên những sự kiện có thực. Năm 1950, ở Chiến dịch Biên giới, Bác Hồ đã trực tiếp ra mặt trận chỉ huy chiến đấu. Năm 1951, Minh Huệ ở Nghệ An gặp một chiến sĩ vừa từ ở Việt Bắc về. Người chiến sĩ ấy kể cho nhà thơ một kỉ niệm được gặp Bác trong một đêm trên đường đi chiến dịch Biên giới. Câu chuyện gây xúc động cho nhà thơ và ông đã dựa vào đó để sáng tác bài thơ này. A. TRẢ LỜI CÂU HỎI Bài thơ Đèm nay Bác không ngủ kể lại câu chuyên gì? Em hãy kể tóm tắt diễn biến câu chuyên đó. Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch Biên giới năm 1950 trong thời kì chống thực dân Pháp. Tóm tắt câu chuyện: Trong một đêm khuya trời mưa lầm thâm và lạnh, tại một mái lều tranh xơ xác, nơi tạm trú của bộ đội trong đêm, anh đội viên bỗng thức dậy thấy Bác vần ngồi với vẻ mặt trầm ngâm, lo lắng. Rồi anh lại thiếp đi, trong mơ màng anh thấy Bác đang đi nhẹ nhàng dém chăn cho từng người một. Lần thứ hai thức dậy, anh vẫn thấy Bác ngồi đó, anh lo lắng cho Bác bị lạnh, bị ốm, không có sức mà đi chiến dịch. Lần thứ ba thức dậy, anh vẫn thấy Bác ngồi đó. Anh vội nằng nặc đòi Bác đi ngủ. Nhưng Bác lại bảo: “cháu cứ việc ngủ đi, Bác không ngủ được vì không an lòng bởi Bác lo lắng cho đoàn dân công đêm nay ngủ ngoài rừng bị ướt và lạnh”. Thấy Bác không ngủ, anh đội viên thức cùng Bác luôn cho đến sáng. Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của ai? Cách miêu tả đó có tác dụng gì đôi với việc thể hiện tâm hồn cao đẹp của Bác Hồ và tấm lòng của anh bộ đội đối với lãnh tụ? Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của anh đội viên (chiến sĩ). Cách miêu tả này có tác dụng: Bài thơ đã làm cho hình tượng Bác Hồ hiện ra một cách tự nhiên, có tính khách quan lại vừa được đặt trong mốì quan hệ gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ. Bài thơ kế lại hai lần anh đội viên thức dậy nhìn thấy Bác không ngủ. Em hãy so sánh cảm nghĩ của anh đội viên đôi với Bác Hồ trong hai lần đó? * Vì sao trong bài thơ không kể lần thứ hai. Tâm trạng và cảm nghĩ của anh đội viên + Lần thứ nhất thức giấc, anh đội viên ngạc nhiên vì trời đã khuya lắm rồi mà Bác vẫn ngồi bên bếp lửa với vẻ mặt trầm ngâm. Rồi anh hiểu được rằng Bác ngồi đó đốt lửa sưởi ấm cho các chiến sĩ. + Trong trạng thái mơ màng, anh thấy Bác đi nhẹ nhàng dém chăn cho từng người một. Anh đội viên cảm nhận được sự chăm lo, gần gũi của vị lãnh tụ đối với các chiến sĩ. Anh nằm không yên vì lo cho Bác. + Lần thứ ba thức dậy, trời sắp sáng anh vẫn thấy Bác ngồi đó. Sự lo lắng của anh đã thành sự “hốt hoảng” nếu như ở lần thứ nhất chỉ “thầm thì hỏi nhỏ” thì giờ đây anh đã vội nằng nặc đòi Bác đi ngủ: “Mời Bác ngủ Bác ơi!” và “Bác ơi! Mời Bác ngủ”. Đến đây thì câu trả lời của Bác: “Bác ngủ không an lòng... thương đoàn dân công” đã làm anh đội viên cảm nhận một lần nữa tấm lòng mênh mông của Bác đô'i với chiến sĩ, đồng bào. Qua diễn biến tâm trạng của anh đội viên (chiến sĩ) bài thơ đã thể hiện cụ thể và chân thực tình cảm của anh cũng như tình cảm của các chiến sĩ, nhân dân đốì với Bác. Bài thơ không kể lần thứ hai, anh đội viên thức dậy mà từ lần thứ nhất chuyển sang lần thứ ba. Điều này cho thấy trong đêm đó anh đội viên nhiều lần thức tỉnh và lần nào cũng chứng kiến Bác Hồ không ngủ. Qua từng lần anh đều thề hiện tâm trạng và ý nghĩ của mình. Hãy cho biết vì sao trong đoạn kết nhà thơ lại viết: Đêm nay Bác không ngủ Vì một lẽ thường tình Bác là Hồ Chí Minh. Đoạn kết, nhà thơ đã nâng ý nghĩa của câu chuyện lên một tầm khái quát lớn: Bác không ngủ vì lo việc nước, thương bộ đội, thương đoàn dần công, việc không ngủ của Bác chỉ là một “lẽ thường tình” vì cái đêm không ngủ trong bài thơ chỉ là một trong vô vàn những đêm không ngủ của Bác. Hơn nữa Bác là Hồ Chí Minh, lãnh tụ của một dân tộc, cuộc đời của Bác đã dành trọn vẹn cho nhân dân, Tổ quốc. Bài thơ được làm theo thể thơ gì? Thế thơ ấy có thích hợp với cách kể chuyện của bài thơ không? Bài thơ viết theo thể thơ năm chữ, đây là thể thơ ngũ ngôn trong thơ trung đại mang theo lối hát dặm Nghệ Tĩnh. Thể thơ này rất phù hợp với cách kể chuyện vì nó vừa có yếu tố tự sự và trữ tình, mang lối hát dặm. Tìm những từ láy trong bài và cho biết giá trị biểu cảm của một số từ láy đó. Một số từ láy được biểu hiện qua các câu thơ: — Vẻ mặt Bác trầm ngâm Mái lều tranh xơ xác — Bác vẫn ngồi dinh ninh — Chòm rầu im phăng phắc Bóng Bác cao lồng lộng Anh đội viên mơ màng Thầm thỉ anh hỏi nhỏ Anh vội vàng nằng nặc Các từ láy ở đây làm tăng giá trị biểu cảm, diễn tả cụ thể các trạng thái tình cảm và cảm xúc. GHI NHỚ Qua câu chuyện về một đêm không ngủ trên đường đi chiến dịch của Bác Hồ, bài tha đã thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác Hồ đối với bộ đội và nhăn dân. Đồng thời thể hiện tình cảm kính yêu, cảm phục của người chiến sĩ đối với Bác. Bài tha sử dụng thể tha 5 tiếng, có nhiều vần liền thích hợp với lối kể chuyện, kết hợp miêu tả, kể với biểu cảm, có nhiều chi tiết giản dị, chân thực và cảm động. B. LUYỆN TẬP Đọc diễn cảm bài thơ: (H/S tự đọc) Dựa vào bài thơ, em hãy viết một bài văn ngắn bằng lời nói của người chiến sĩ kể về kỉ niệm sâu sắc một đêm ở bên Bác Hồ khi đi chiến dịch. Bài văn tham khảo: Trong những ngày đi chiến dịch, vào một đêm trời mưa lâm thâm và lạnh, tại một mái lều tranh xơ xác, nơi tạm trú của bộ đội trong đêm, tôi chợt thức giấc thấy Bác lặng yên ngồi bên bếp lửa với vẻ mặt trầm ngâm. Qua ánh lửa bập bùng, tôi thấy Bác dường như già đi nhiều, mái tóc đã bạc trắng. Lúc đầu tôi không biết Bác ngồi đó làm gì? Nhưng rồi tôi chợt hiểu rằng Bác đang đốt lửa sưởi ấm cho chúng tôi nằm. Trong mơ màng, tôi thấy Bác nhẹ nhàng đi dém chăn cho từng người một. Nằm trong chăn ấm áp, lòng tôi càng bồn chồn lo lắng cho Bác, thầm thì tôi hỏi nhỏ: “Khuya rồi sao Bác chưa đi ngủ? Bác có lạnh lắm không?” Bác nhỏ nhẹ nói với tôi: “Cháu cứ ngủ ngon đi, lấy sức để ngày mai đi đánh giặc”. Nghe lời Bác, tôi nhắm mắt lại, nhưng trong lòng tôi vẫn không yên bởi chiến dịch hãy còn dài, rừng núi thì lại lắm dốc, lắm ụ, Bác không ngủ lấy sức đâu mà đi. Nhưng lần thứ ba thức giấc, tôi hốt hoảng giật mình vì vần thấy Bác ngồi đó, im lặng. Tôi bật dậy đi đến bên Bác nằng nặc đòi Bác đi ngủ. Nhưng Bác vẫn khuyên tôi đi ngủ và nói: “Bác không ngủ được vì Bác lo lắng cho đoàn dân công đêm nay phải ngủ ngoài rừng chắc lạnh lắm và mưa lâm thâm thế này thì làm sao tránh cho khỏi ướt”. Ôi! tấm lòng của Bác thật mênh mông, sâu nặng đúng như nhà thơ Tố Hữu nói: “...nâng niu tất cả, chỉ quên mình”. Ngồi cạnh Bác tôi có cảm tưởng như được Bác truyền cho hơi ấm và sức mạnh, thế là tôi thức luôn cùng Bác cho đến sáng.