Soạn bài Ôn tập về dấu câu (Dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than)
ÔN TẬP VỂ DẤƯ CÂU: DAU CHAM - DẤƯ CHAM Hỏi - dẤư chấm than MỤC TIÊU BÀI HỌC Hiểu công dụng của ba loại dấu kết thúc câu: dấu chấm, dấu chấm hỏi, chấm than. Biết tự phát hiện ra và sửa các lỗi về đấu câu kết thúc trong bài viết của mình. Có ý thức cao trong việc dùng các dấu cầu kết thúc. TÌM HIỂU NỘI DUNG Dấu chấm (.) Dấu chấm ghi chỗ tận cùng của câu, thường đặt ở cuổì câu kể. Dấu chấm là dấu rất hay dùng. Chúng ta thường dùng sai dấu chấm trong các trường hợp sau: + Ghi sai dấu chấm vào sau thành phần phụ đặt ở đầu câu làm cho câu thiếu bộ phận chủ ngữ, vị ngữ, ý diễn đạt chưa trọn vẹn. Ví dụ: Gần hai mươi năm qua trong lioàn cảnh khó khăn gian khổ của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. (Thiếu chủ ngữ, vị ngữ) + Ghi sai dấu chấm sau bộ phận chủ ngữ khi bộ phận này còn thiếu vị ngữ để thành câu làm cho lời nói không rõ ý. Ví dụ: Hà Nội, thủ đô nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. (Thiếu bộ phận vị ngữ) + Ghi sai dấu chấm sau vị ngữ khi vị ngữ này cần bổ ngữ để thêm nghĩa cho nó. Ví dụ: Sau gần một thế kỉ đấu tranh anh dũng, chúng ta đã giành lại. (Thiếu bổ ngữ cho vị ngữ “giành lại”) + Ghi sai dấu chấm sau vế thứ nhất của câu phức khi câu này còn thiếu vế thứ hai, làm cho câu cụt, ý câu không trọn vẹn. Nếu đế quôc Mĩ không chịu rút bài học thất bại, ngoan cố kéo dài chiến tranh. (Thiếu vế thứ hai diễn đạt kết quả của việc nêu lên trong vế thứ nhất). Dấu chấm hỏi (?) + Dấu chấm hỏi thường đặt cuối câu hỏi. Ví dụ: Anh có đi không? + Dấu chấm hỏi có thể đặt trong dấu ngoặc đơn, ghi sau một từ nào đó để tỏ thái độ nghi ngờ, châm biếm của người viết. Ví dụ: Trong tất cả những cổ gắng của các nhà khai hoá nhằm bồi dưỡng cho dân tộc Việt Nam và dìu dắt họ lên con đường tiến bộ (?) thì phải kể đến việc bán rượu ti cưỡng bức. + Khi viết vàn, có lúc ta dùng câu hỏi để tập trung sự chú ý của người đọc, để nêu vấn đề, để lời văn khỏi đơn điệu. Ví dụ: Có phải từ sức sống mãnh liệt mà mỗi lần đất nước bị đâm chém, đắt nước lại chuyền mình ghê gớm, một sự đổ nát lại trỗi dậy trăm vạn niềm tin? (Nguyễn Thi) Dấu chấm than (!) hay còn gọi là dấu cảm. + Dấu chấm than đặt cuối câu cảm: Ôi! Đau chân quá! + Dấu chấm than đặt ở cuối câu cầu khiến: Hãy nhằm thẳng quân thù mà bắn! + Dấu chấm than đặt ở trong câu. Sau hô ngữ: Con ơi! Mẹ về đây này! Sau từ tượng thanh: Cắc bụp! Cắc bụp! Xèo! Ba thằng giặc Pháp bắt heo bắt gà. Sau từ ngữ chỉ sự cầu khiến: Tiến lên! Chiến sĩ đồng bào Bắc Nam sum họp xuân nào vui hơn. + Dấu chấm than đóng khung trong ngoặc đơn (!) đặt sau một từ hoặc ngữ dùng để biểu thị thái độ nghi ngờ, phủ định, châm biếm của người viết. Ví dụ: Xâm lược và giết người, nhưng giặc Mĩ vẫn mồm loa mép giải khoe khoang về nền văn minh nhân đạo (!) của chúng. A. TRẢ LỜI CÂU HỎI CÔNG DỤNG 1. Đặt các dấu chấm, chấm hỏi, chấm than vào chỗ thích hợp có dấu ngoặc đơn. Giải thích vì sao em lại đặt các dâ'u câu như vậy? Ôi thôi, chú mày cà (!) Chú mày có lớn mà chẳng có khôn. Con có nhận ra con không (?) Cá ơi giúp tôi với (!) Thương tôi với (!) Giời chớm hè (.) Cây cối um tùm (.) Cả làng thơm (.) Lí do đặt dấu câu trên: Dấu chấm đặt ở cuối câu trần thuật. Dấu chấm hỏi dùng đặt cuối câu nghi vấn. Dấu chấm than dùng đặt cuối câu cầu khiến hoặc câu cảm thán. Cách dùng dấu chấm, chấm hỏi, chấm than trong những câu sau có gì đặc biệt: а. Tôi phải bảo: Được, chú mày cứ nói thẳng thừng ra nào. (...Ị Rồi, với điệu bộ khinh khỉnh, tôi mắng: Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi. (Tô Hoài) Trong câu này ta thấy: Câu: - Được, chú mày cứ nói thẳng thừng ra nào. - Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi. Cả hai câu này vốh dĩ nó là câu cầu khiến, nhưng ở cuối các câu ấy đều dùng dấu chấm. Đó là cách dùng đặc biệt của dấu chấm. б. Trong tất cả cố gắng của các nhà khai hoá nhằm bồi dưỡng cho dân tộc Việt Nam và dìu dắt họ lên con đường tiến bộ (?) thì phải kể việc bán rượu ti cưỡng bức. Việc dùng dấu hỏi sau một ý thể hiện thái độ nghi n gờ hay châm biếm đối với ý đó. AFP đưa tin theo cách ỡm ờ: “Họ là 80 người sức lực khá tốt nhưng hơi gầy”d?) Việc dùng dấu chấm hỏi và dấu chấm than trong trường hợp này biểu thị ý châm biếm. GHI NHỚ (SGK). II. CHỮA MỘT SỐ LỖI THƯỜNG GẶP 1. So sánh cách dùng dấu câu trong từng cặp câu sau đây: Cặp câu: “Đệ nhất kì quan Phong Nha” nằm trong một quần thề hang động thuộc khối núi đá vôi Kẻ Bàng ở miền Tây tỉnh Quảng Bình. Có thể tới Phong Nha rất dễ dàng bằng hai con đường (...) Việc dùng dấu chấm để phân tách lời nói thành hai câu khác nhau, giúp người đọc hiểu rõ ràng ý nghĩa của câu. Việc dùng dấu phẩy làm cho câu này thành câu ghép có hai vế, nhưng vế của hai câu này không có môì quan hệ chặt chẽ với nhau. Do vậy dùng dấu châm ở đây để tách thành hai câu là đúng. Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm; lại vừa rất thanh thoát và giàu chắt thơ. Việc dùng dấu chain để tách thành hai câu là không hợp lí làm cho phần vị ngữ thứ hai bị tách khỏi chủ ngữ nhất là khi hai vị ngữ được nốỉ với nhau bằng cặp quan hệ từ vừa... vừa... Do vậy dùng dấu (;) hoặc dấu phẩy là đúng nhất. Cách dùng dấu chấm hỏi và dấu chấm than trong các câu dưới đây vì sao không đúng? Hãy chữa lại cho đúng. Câu a: Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì? Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa? Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lèn. Dấu chấm hỏi đặt trong đoạn này là sai vì đây không phải là những câu hỏi. Nó chỉ là những câu trần thuật mà thôi. Ta có thể chữa lại: Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì (.) Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa (.) Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lèn. Câu b: Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì. Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa. Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên! Dùng dấu chấm than (!) ở cuối đoạn văn này là sai bởi vì: Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên là câu trần thuật. Chữa lại: Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì. Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa. Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên. B. LUYỆN TẬP 1. Đặt dấu chấm vào những chỗ thích hợp trong đoạn văn: Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ sông Lương. Mùa xuân đã điểm các chùm hoa gạo đỏ mọng lên những cành cây gạo chót vót giữa trời và trải màu lúa non sáng dịu lèn khắp mặt đất mới cách ít ngày còn trần trụi đen xám. Trên những bãi đất phù sa mịn hồng mơn mởn, các vòm cây quanh năm xanh um đã dần dần chuyển màu lốm đốm, như được rắc thêm một lớp bụi phấn hung vàng: các vườn nhãn, vườn vải đang trổ hoa í...} Mùa xuân đã đến. Những buổi chiều hửng ấm, từng đàn chim én từ dãy núi biếc đằng xa bay tới, lượn vòng trên những bến đò, đuổi nhau xập xè bên những mái nhà toả khói. Những ngày mưa phùn, người ta thấy trên mấy bãi soi dài nổi lên đây đó giữa sông, những con giang, con sếu cao gần bằng người, không biết từ đâu về, theo nhau lững thững bước thấp thoáng trong bụi mưa trắng xoá. Có những buổi, cả một quãng sông phía gần chân núi bỗng rợp đi vì hàng nghìn đôi cánh của những đàn sâm cầm tới tấp sà xuống, chẳng khác nào từng đám mây bỗng rụng xuống, tan biến trong các đầm bãi rậm rạp lau sậy. (Theo Nguyễn Đình Thi) Đoạn đối thoại dưới đây có dấu chấm hỏi nào dùng chưa đúng không? Vì sao? Bạn đã đến thăm động Phong Nha chưa? (dùng dấu chấm hỏi đúng vì đó là câu hỏi). Chưa? (Dùng dấu chấm hỏi là sai vì đây là câu trần thuật, nên dùng dấu chấm (.)) Thế bạn đã đến chưa? (dùng đúng) Mình đến rồi. Nếu tới đó, bạn mới hiểu vì sao mọi người lại thích đến thăm động như vậy? (dùng dấu chấm hỏi là sai vì đây là câu trần thuật. Phải dùng dấu chấm (.)) Hãy đặt dấu chấm than vào cuối câu thích hợp: Động Phong Nha thật đúng là “đệ nhất kì quan” của nước ta! Chúng tôi xin mời các bạn hãy đến thăm động Phong Nha quê tôi. Động Phong Nha còn cất giữ bao điều huyền bí, thú vị, hấp dẫn mà con người vẫn chưa biết hết. Đặt dấu câu thích hợp vào chỗ có dấu ngoặc đơn dưới đây: Chị Cốc liền quát lớn: -Mày nói gì? Lạy chị, em có nói gì đâu! Rồi Dế Choắt lủi vào. Chối hả! Chối này! Chối này! Mỗi câu “chối này”, chị Cốc lại giáng một mỏ xuống. Chính tả (nghe - viết): Bức thư của thủ lĩnh da đỏ (từ Đối với đồng bào tôi đến kí ức của người da đỏ) Học sinh tự viết.